Μπροστά στη διαρκή προσπάθεια για αντιδραστική αναδιάρθρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από τις αστικές κυβερνήσεις αλλά και με την πρόσφατη εκλογή μιας κυβέρνησης με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ, γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ η συζήτηση για τον ρόλο του πανεπιστημίου και για τις αναγκαίες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Ο ρόλος του πανεπιστημίου
Το πανεπιστήμιο συμπυκνώνει, εμπεδώνει και αναπαράγει τον καπιταλιστικό διαχωρισμό πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Στόχος του είναι η πλατιά αναπαραγωγή των φορέων καπιταλιστικής εξουσίας, των στελεχών της παραγωγής και της διοίκησης και βέβαια της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας του αστικού κράτους. Επίσης στόχος του είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή επιστήμης ως παραγωγής δύναμης υπαγόμενη στο κεφάλαιο.
Φορέας της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν μπορεί παρά να είναι το κράτος ανεξάρτητα αν τα ιδρύματα είναι δημόσια ή ιδιωτικά. Αυτό γιατί πρώτον, μόνο το κράτος μπορεί να εγγυηθεί την επιβολή της αστικής-εθνικής ιδεολογίας στους εργαζόμενους, δεύτερον γιατί μόνο το κράτος μπορεί να αναλάβει το κόστος της βασικής επιστημονικής έρευνας (το κόστος αυτό είναι ασύμφορο για τον ατομικό καπιταλιστή, γιατί δεν εξυπηρετεί τις άμεσες ανάγκες του, αλλά χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει εφαρμοσμένη έρευνα, και, σε τελική ανάλυση, επιστημονική εξέλιξη) και τρίτον, η αντίφαση ανάμεσα στον ατομικό καπιταλιστή και την αστική τάξη ως σύνολο, που εκφράζεται μέσω της αντίφασης μεταξύ υπερ-εξειδίκευσης και κινητικότητας, μπορεί να επιλυθεί μόνο από το κράτος.
Το πανεπιστήμιο παίζει για τον καπιταλισμό ρόλο κλειδί και ο χαρακτήρας του θα είναι πάντα ταξικός ακόμα και με την καλύτερη μορφή. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όπως και κάθε άλλος ιδεολογικός μηχανισμός δεν αποτελεί πεδίο ταξικής σύγκρουσης, και δεν διαπερνάται από την ταξική πάλη. Αυτό γίνεται βέβαια κυρίως λόγω της, αυξημένης για μια ιστορική περίοδο, δυνατότητας πρόσβασης της εργατικής τάξης σε αυτό και αφετέρου λόγω της μαζικής προλεταριοποίησης του επιστημονικού - ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και των μικροαστικών στρωμάτων. Το φοιτητικό κίνημα αποτελεί έτσι έναν από τους βασικότερους εν δυνάμει σύμμαχους του εργατικού κινήματος.
Η σύγχρονη αντιμεταρρύθμιση στο πανεπιστήμιο
Στη δεδομένη ιστορική συγκυρία βιώνουμε μια έντονη τάση για συνολική αναμόρφωση του καπιταλιστικού πανεπιστημίου (και γενικά του εκπαιδευτικού συστήματος) σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η "αναμόρφωση" αποτελεί στην πραγματικότητα μια αντι-μεταρρύθμιση, η οποία εκφράζει μια ιστορική αναγκαιότητα του καπιταλισμού (ο οποίος βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης και παρακμής) να εντείνει το βαθμό υπαγωγής της επιστήμης στις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής (αυτή η κατεύθυνση εκφράζεται, για παράδειγμα, στην εντατικοποίηση του ρυθμού σπουδών και την ένταση της πειθάρχησης, ενώ στην εξειδίκευσή της στην Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου). Η εξειδίκευση αυτής της μεταρρύθμισης στην Ελλάδα περιλαμβάνει και την προσπάθεια του υπερχρεωμένου αστικού κράτους να απαλλαγεί από τον μεγαλύτερο όγκο της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης.
Μπορούμε συνοπτικά να πούμε, με βάση την παραπάνω ανάλυση, ότι οι γενικές κατευθύνσεις της αναδιάρθρωσης είναι οι εξής:
Α) Η πληρέστερη και συνολικότερη υπαγωγή της επιστήμης ως παραγωγικής δύναμης (και συνακόλουθα της εκπαίδευσης) στο κεφάλαιο και συγκεκριμένα στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες και συμφέροντα του.
Β) Η υποταγή της εκπαίδευσης ως αναπαραγωγικής διαδικασίας (δηλ. ως διαδικασίας παραγωγής εργαζομένων) στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες της αγοράς, σε πλήρη αντιστοιχία με την εργασιακή αναδιάρθρωση, δηλαδή με την εισαγωγή ελαστικών μορφών εργασίας- σπασμένων εργασιακών δικαιωμάτων - υπερειδίκευσης και με συνολικό στόχο την πτώση της τιμής της εργατικής δύναμης.
Γ) Η ενίσχυση σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση (αξιωματικοί της παραγωγής) του κατανεμητικού ρόλου του πανεπιστημίου με την ένταση των ταξικών φραγμών.
Δ) η προώθηση ενός οξυμένου καταμερισμού εργασίας μεταξύ ιδρυμάτων με αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο ή και τριών ταχυτήτων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων (επιστημονική ελίτ - τεχνολόγοι εφαρμοστές - επαγγελματική κατάρτιση)
Ε) Το άνοιγμα νέας κερδοφόρας διεξόδου στο ιδιωτικό κεφάλαιο, στο παρθένο επενδυτικό πεδίο της εκπαίδευσης.
Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες κατευθύνσεις μπορούμε να διακρίνουμε και «παράπλευρες» συνακόλουθες επιπτώσεις όπως:
Α) Εισαγωγή της βασικής αντίθεσης κεφάλαιο- εργασία με άμεσο τρόπο στο πανεπιστήμιο
Β) Μετατόπιση του βάρους στη σχέση βασικής- εφαρμοσμένης έρευνας προς την εφαρμοσμένη με συνολικότερες αρνητικές επιπτώσεις στην επιστημονική εξέλιξη και βέβαια πλήρη απώλεια του κοινωνικού χαρακτήρα της έρευνας-επιστήμης.
Γ) Απώλεια συνολικά του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης
Δ) Μεταβολή της σχέσης ειδικευμένης- απλής εργασίας και συνακόλουθη πτώση της τιμής και των δύο με αρνητικές επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης.
Η πάλη στα πανεπιστήμια
Σήμερα στα πανεπιστήμια, η ρεφορμιστική γραμμή ανάγεται σε ένα (στην καλύτερη περίπτωση minimum & maximum) πρόγραμμα, επικεντρωμένο σε συγκυριακές και επιμέρους διεκδικήσεις, οι οποίες θα βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής, εργασίας και εκπαίδευσης. Αυτές οι διεκδικήσεις προφανώς είναι αναγκαίες, αλλά δεν πρέπει να καλλιεργούμε αυταπάτες για το χαρακτήρα τους, να τις ανάγουμε σε αυτοσκοπό, και να αγνοούμε το γεγονός ότι σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, η δυνατότητα για τέτοιες, προσωρινού τύπου νίκες είναι μηδαμινή. Αντίθετα, το όπλο μας στον αγώνα πρέπει να είναι ένα μεταβατικό πρόγραμμα διεκδικήσεων.
Ο ρόλος του πανεπιστημίου
Το πανεπιστήμιο συμπυκνώνει, εμπεδώνει και αναπαράγει τον καπιταλιστικό διαχωρισμό πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Στόχος του είναι η πλατιά αναπαραγωγή των φορέων καπιταλιστικής εξουσίας, των στελεχών της παραγωγής και της διοίκησης και βέβαια της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας του αστικού κράτους. Επίσης στόχος του είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή επιστήμης ως παραγωγής δύναμης υπαγόμενη στο κεφάλαιο.
Φορέας της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν μπορεί παρά να είναι το κράτος ανεξάρτητα αν τα ιδρύματα είναι δημόσια ή ιδιωτικά. Αυτό γιατί πρώτον, μόνο το κράτος μπορεί να εγγυηθεί την επιβολή της αστικής-εθνικής ιδεολογίας στους εργαζόμενους, δεύτερον γιατί μόνο το κράτος μπορεί να αναλάβει το κόστος της βασικής επιστημονικής έρευνας (το κόστος αυτό είναι ασύμφορο για τον ατομικό καπιταλιστή, γιατί δεν εξυπηρετεί τις άμεσες ανάγκες του, αλλά χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει εφαρμοσμένη έρευνα, και, σε τελική ανάλυση, επιστημονική εξέλιξη) και τρίτον, η αντίφαση ανάμεσα στον ατομικό καπιταλιστή και την αστική τάξη ως σύνολο, που εκφράζεται μέσω της αντίφασης μεταξύ υπερ-εξειδίκευσης και κινητικότητας, μπορεί να επιλυθεί μόνο από το κράτος.
Το πανεπιστήμιο παίζει για τον καπιταλισμό ρόλο κλειδί και ο χαρακτήρας του θα είναι πάντα ταξικός ακόμα και με την καλύτερη μορφή. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όπως και κάθε άλλος ιδεολογικός μηχανισμός δεν αποτελεί πεδίο ταξικής σύγκρουσης, και δεν διαπερνάται από την ταξική πάλη. Αυτό γίνεται βέβαια κυρίως λόγω της, αυξημένης για μια ιστορική περίοδο, δυνατότητας πρόσβασης της εργατικής τάξης σε αυτό και αφετέρου λόγω της μαζικής προλεταριοποίησης του επιστημονικού - ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και των μικροαστικών στρωμάτων. Το φοιτητικό κίνημα αποτελεί έτσι έναν από τους βασικότερους εν δυνάμει σύμμαχους του εργατικού κινήματος.
Η σύγχρονη αντιμεταρρύθμιση στο πανεπιστήμιο
Στη δεδομένη ιστορική συγκυρία βιώνουμε μια έντονη τάση για συνολική αναμόρφωση του καπιταλιστικού πανεπιστημίου (και γενικά του εκπαιδευτικού συστήματος) σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η "αναμόρφωση" αποτελεί στην πραγματικότητα μια αντι-μεταρρύθμιση, η οποία εκφράζει μια ιστορική αναγκαιότητα του καπιταλισμού (ο οποίος βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης και παρακμής) να εντείνει το βαθμό υπαγωγής της επιστήμης στις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής (αυτή η κατεύθυνση εκφράζεται, για παράδειγμα, στην εντατικοποίηση του ρυθμού σπουδών και την ένταση της πειθάρχησης, ενώ στην εξειδίκευσή της στην Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου). Η εξειδίκευση αυτής της μεταρρύθμισης στην Ελλάδα περιλαμβάνει και την προσπάθεια του υπερχρεωμένου αστικού κράτους να απαλλαγεί από τον μεγαλύτερο όγκο της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης.
Μπορούμε συνοπτικά να πούμε, με βάση την παραπάνω ανάλυση, ότι οι γενικές κατευθύνσεις της αναδιάρθρωσης είναι οι εξής:
Α) Η πληρέστερη και συνολικότερη υπαγωγή της επιστήμης ως παραγωγικής δύναμης (και συνακόλουθα της εκπαίδευσης) στο κεφάλαιο και συγκεκριμένα στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες και συμφέροντα του.
Β) Η υποταγή της εκπαίδευσης ως αναπαραγωγικής διαδικασίας (δηλ. ως διαδικασίας παραγωγής εργαζομένων) στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες της αγοράς, σε πλήρη αντιστοιχία με την εργασιακή αναδιάρθρωση, δηλαδή με την εισαγωγή ελαστικών μορφών εργασίας- σπασμένων εργασιακών δικαιωμάτων - υπερειδίκευσης και με συνολικό στόχο την πτώση της τιμής της εργατικής δύναμης.
Γ) Η ενίσχυση σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση (αξιωματικοί της παραγωγής) του κατανεμητικού ρόλου του πανεπιστημίου με την ένταση των ταξικών φραγμών.
Δ) η προώθηση ενός οξυμένου καταμερισμού εργασίας μεταξύ ιδρυμάτων με αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο ή και τριών ταχυτήτων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων (επιστημονική ελίτ - τεχνολόγοι εφαρμοστές - επαγγελματική κατάρτιση)
Ε) Το άνοιγμα νέας κερδοφόρας διεξόδου στο ιδιωτικό κεφάλαιο, στο παρθένο επενδυτικό πεδίο της εκπαίδευσης.
Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες κατευθύνσεις μπορούμε να διακρίνουμε και «παράπλευρες» συνακόλουθες επιπτώσεις όπως:
Α) Εισαγωγή της βασικής αντίθεσης κεφάλαιο- εργασία με άμεσο τρόπο στο πανεπιστήμιο
Β) Μετατόπιση του βάρους στη σχέση βασικής- εφαρμοσμένης έρευνας προς την εφαρμοσμένη με συνολικότερες αρνητικές επιπτώσεις στην επιστημονική εξέλιξη και βέβαια πλήρη απώλεια του κοινωνικού χαρακτήρα της έρευνας-επιστήμης.
Γ) Απώλεια συνολικά του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης
Δ) Μεταβολή της σχέσης ειδικευμένης- απλής εργασίας και συνακόλουθη πτώση της τιμής και των δύο με αρνητικές επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης.
Η πάλη στα πανεπιστήμια
Σήμερα στα πανεπιστήμια, η ρεφορμιστική γραμμή ανάγεται σε ένα (στην καλύτερη περίπτωση minimum & maximum) πρόγραμμα, επικεντρωμένο σε συγκυριακές και επιμέρους διεκδικήσεις, οι οποίες θα βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής, εργασίας και εκπαίδευσης. Αυτές οι διεκδικήσεις προφανώς είναι αναγκαίες, αλλά δεν πρέπει να καλλιεργούμε αυταπάτες για το χαρακτήρα τους, να τις ανάγουμε σε αυτοσκοπό, και να αγνοούμε το γεγονός ότι σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, η δυνατότητα για τέτοιες, προσωρινού τύπου νίκες είναι μηδαμινή. Αντίθετα, το όπλο μας στον αγώνα πρέπει να είναι ένα μεταβατικό πρόγραμμα διεκδικήσεων.
1) Ενάντια στην εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση
· Όχι στην ιδιωτική εκπαίδευση· Κατάργηση του «νόμου-πλαίσιο» λειτουργίας των πανεπιστημίων, όχι στις διαγραφές φοιτητών, τις πιστωτικές μονάδες και τα Συμβούλια Ιδρύματος
· Κατάργηση των νόμων για την αξιολόγηση, τα ΙΔΒΕ, τον ΔΟΑΤΑΠ
· Κατάργηση του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ)
2) Άμεση αύξηση των κρατικών δαπανών για την Παιδεία
3) Ενιαίος κρατικός φορέας σχεδιασμού της Παιδείας κάτω από φοιτητικό και εργατικό έλεγχο
4) Δημόσια Δωρεάν Εκπαίδευση χωρίς ταξικούς φραγμούς
· Δωρεάν σίτιση-στέγαση-μεταφορές για όλους τους φοιτητές. Ανέγερση νέων εστιών που να καλύπτουν τις ανάγκες, με κρατική χρηματοδότηση.
· Δωρεάν συγγράμματα για όλους τους φοιτητές. Τα συγγράμματα αυτά να εκδίδονται από πανεπιστημιακά τυπογραφεία και με τον έλεγχο του πανεπιστημίου.
· Υποτροφίες στους φοιτητές με πολύ χαμηλό εισόδημα, που να καλύπτουν όλα τα έξοδα σπουδών.
· Αύξηση του ορίου απουσιών για τους εργαζόμενους φοιτητές.
5) Ελεύθερη εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - Αντικατάσταση του εξετασιοκεντρικού συστήματος με ομαδικές και ατομικές απαλλακτικές εργασίες
6) Ενιαία Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση - Όχι στις κατατμήσεις - Ένα πτυχίο ανά γνωστικό αντικείμενο - Αναμόρφωση σπουδών - Αναπροσανατολισμός της έρευνας
7) Όλα τα επαγγελματικά δικαιώματα στο πτυχίο - Πάλη ενάντια στην ανεργία μαζί με το εργατικό κίνημα για:
· 7ωρο - 5μερο - 35ωρο χωρίς μείωση αποδοχών, για όλους τους εργαζόμενους.
· Κινητή κλίμακα ωρών εργασίας (δηλαδή προσαρμογή των ωρών εργασίας, ανάλογα με τις ανάγκες της παραγωγής και τον αριθμό του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού, με στόχο την εξάλειψη της ανεργίας) με πρώτο σταθμό το 35ωρο
· Μείωση των ορίων συνταξιοδότησης στα 58 έτη για τους άντρες, στα 55 για τις γυναίκες και τα «Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα».
8) Ενάντια στην αυθαιρεσία πρυτάνεων - καθηγητικού κατεστημένου και στον έλεγχο του Πανεπιστημίου από το κεφάλαιο: Φοιτητικός και εργατικός έλεγχος και διοίκηση σε όλες τις σχολές
9) Καμία σύνδεση των σχολών με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις - Σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή στη βάση των κοινωνικών αναγκών.
Βασικό χαρακτηριστικό ενός τέτοιου προγράμματος είναι το ότι τα αιτήματα που περιλαμβάνει, είναι ζωτικά, μπορούν να υλοποιηθούν με βάση το παρόν επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά μπορούν να κατακτηθούν συνολικά μόνο σε σύγκρουση με την ουσία του υφιστάμενου κοινωνικοοικονομικού συστήματος.
Φοίβος Σ.
Φοίβος Σ.