Η γεωλογία είναι η
επιστήμη που ασχολείται με την παρατήρηση και την ερμηνεία όλων των φαινομένων
που συμβαίνουν στην επιφάνεια ή στο εσωτερικό του πλανήτη. Βοήθησε σημαντικά
στον προσδιορισμό της ηλικίας της Γης στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια.
Τεκμηρίωσε, ακόμη, ότι η Λιθόσφαιρα της Γης διαχωρίζεται σε τεκτονικές πλάκες,
που κινούνται στον άνω μανδύα (ασθενόσφαιρα) μέσω διαδικασιών που
χαρακτηρίζονται από τη σχετική θεωρία που αναπτύχθηκε. Ασχολείται επίσης με τη
μελέτη για την εξελισσόμενη Ιστορία της ζωής στη Γη και με τα κλίματα που
επικρατούσαν στο παρελθόν. Σε αντίθεση με άλλες φυσικές επιστήμες (χημεία,
φυσική), η γεωλογία βασίζεται περισσότερο στις παρατηρήσεις παρά στα πειράματα.
Η εξέλιξη όμως της επιστήμης ήταν πολύ αργή μιας και βασίστηκε στον τρόπο
που ερμηνεύτικαν οι παρατηρήσεις, οι
οποίες στη συνέχεια επηρεάστηκαν από τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές τάσεις
της εποχής.
Γι’ αυτό παρατηρούμε ότι τα διάφορα φυσικά
φαινόμενα άρχισαν να εξηγούνται επιστημονικά στις αρχές του 20ου
αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η θεωρία της «Μετατόπισης των Πλακών»
του Wegener. τις αρχές του 20ου αιώνα, ο Alfred Wegener, ένας Γερμανός
επιστήμονας, εντυπωσιάστηκε και προβληματίστηκε από την ομοιότητα των ακτών της
Ανατολικής Νότιας Αμερικής και της Δυτικής Αφρικής. Το 1915, δημοσίευσε τη
θεωρία του. Η θεωρία αυτή όμως δεν μπόρεσε να δώσει μια επιστημονική εξήγηση
του μηχανισμού κίνησης των ηπείρων μιας και δεν υπήρχαν τα μέσα για να γίνει
αυτό. Κι όμως η θεωρία αυτή απορρίφτηκε εξαρχής από τη συντηρητική γεωλογική
κοινότητα. Ο γεωλόγος Chester Longwell έφτασε μέχρι του σημείου να πει ότι το
γεγονός πως οι ήπειροι ταίριαζαν μεταξύ τους ήταν «ένα κόλπο του Διαβόλου» για
να μας εξαπατήσει. Για τα επόμενα 60 χρόνια, η εξέλιξη της γεωλογίας
εμποδίστηκε από την κυρίαρχη θεωρία της «ισοστασίας», μιας θεωρίας σταθερής κατάστασης
η οποία αποδεχόταν μόνο τις κάθετες κινήσεις των ηπείρων.
Η σημαντικότερη πρόοδος
της Γεωλογίας στον 20ο αιώνα, ήταν η ανάπτυξη της θεωρίας των τεκτονικών πλακών
το 1960, η οποία επανέφερε στο προσκήνιο την ξεχασμένη θεωρία μετατόπισης των
ηπείρων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 προέκυψε έπειτα από υποθαλάσσιες
γεωτρήσεις πως ο πυθμένας του Ατλαντικού ωκεανού μετακινούνταν. Και μάλιστα από
τη μέση προς τα άκρα. Η «μεσο-ωκεάνια ράχη» (δηλαδή μια υποθαλάσσια οροσειρά με
άξονα βορά – νότο, που βρίσκεται στη μέση του Ατλαντικού) αποτελούσε τη νοητή
γραμμή, εκατέρωθεν της οποίας ο θαλάσσιος πυθμένας διευρυνόταν και προς τις δύο
κατευθύνσεις. Με τον τρόπο αυτό η αμερικάνικη ήπειρος απομακρυνόταν από την
ευρασιατική γεωμάζα. Αυτό αποτελούσε την αφετηρία μιας καινούριας θεωρίας, της
Τεκτονικής των Πλακών, που έφερε επανάσταση στην επιστήμη της γεωλογίας.
Ουσιαστικά, η θεωρία του Wegener επιβεβαιώθηκε. Τώρα πια ξέρουμε ότι
μετακινούνται οι πλάκες και μπορούμε να εξηγήσουμε ακριβώς πως γίνεται αυτό.
Η συνειδητοποίηση ότι η γη δεν είναι μια
στατική αλλά μια δυναμική οντότητα έδωσε τεράστια ώθηση στη γεωλογία. Η μεγάλη
επιτυχία της θεωρίας της τεκτονικής των πλακών είναι ότι συνδυάζει διαλεκτικά
όλα τα φυσικά φαινόμενα, ανατρέποντας τις συντηρητικές αντιλήψεις του
επιστημονικού κατεστημένου, που βασιζόταν στην τυπική λογική. Μαζί με άλλες
ανακαλύψεις της Γεωλογίας, όπως οι ποιοτικές αλλαγές ανάμεσα στα διάφορα
υπόγεια στρώματα πετρωμάτων, αναδεικνύει την επαναστατική ιδέα ότι τα πάντα στη
γη βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και ότι αυτή δεν πραγματοποιείται «ειρηνικά» και
σταδιακά αλλά μέσω εκρηκτικών αντιθέσεων.
Μέλπω Α.