48 χρόνια από την «Άνοιξη της Πράγας» και τη βίαιη καταστολή της

Η χρονιά του 1968 σημαδεύτηκε από μια σειρά από επαναστάσεις και μαζικά γεγονότα: Ο γαλλικός Μάης του ‘68, η πακιστανική επανάσταση, οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις στην Αμερική και η γνωστή «Άνοιξη της Πράγας» στην τότε Τσεχοσλοβακία. 

Η Τσεχοσλοβακία του «ανατολικού μπλοκ» βρισκόταν υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος, η οποία το 1948 είχε απαλλοτριώσει τους καπιταλιστές αλλά αντί να εγκαθιδρύσει ένα υγιές, δημοκρατικό εργατικό κράτος, ξεκίνησε να κυβερνά τη χώρα στα πρότυπα της γραφειοκρατικά εκφυλισμένης Σοβιετικής Ένωσης και κάτω από τις οδηγίες της Μόσχας.

Παρά τα πλεονεκτήματα της εθνικοποιημένης, σχεδιασμένης οικονομίας, η διαρκής γραφειοκρατική σπατάλη, διαφθορά και κακοδιαχείριση έπαιζε καθοριστικά αρνητικό ρόλο. Μετά από μια σειρά αποτυχημένων «πενταετών πλάνων», υποτιμήσεων του νομίσματος και άλλες μανούβρες, η «από τα πάνω» σχεδιασμένη οικονομία βρέθηκε στις αρχές του 1960 σε κρίση.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να αναδειχθεί ενάντια στην ηγεσία του ΚΚ υπό τον Νοβότνυ, μια «μεταρρυθμιστική» πτέρυγα εντός της γραφειοκρατίας, υπό τον Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, που πρότεινε την υιοθέτηση μεταρρυθμίσεων που θύμιζαν το άναρχο μοντέλο της καπιταλιστικής, «ελεύθερης αγοράς». Την ίδια στιγμή όμως, κάτω από τη συσσωρευμένη λαϊκή δυσαρέσκεια, πρότεινε και μια σειρά μεταρρυθμίσεις που θα «απάλυναν» τη διαρκή παραβίαση της ελευθερίας του λόγου, τη λογοκρισία και τον ασφυκτικό αστυνομικό έλεγχο.

Αυτές οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις, ενώ υιοθετούνταν από τη «μεταρρυθμιστική» πτέρυγα της γραφειοκρατίας με σκοπό να κατευναστεί η λαϊκή δυσαρέσκεια, αντίθετα «άνοιξαν την όρεξη» στις μάζες που είδαν σε αυτές ένα σημάδι αδυναμίας του καθεστώτος. Η αντίδραση ενάντια στην κυβέρνηση ξεκίνησε τον Χειμώνα του 1967-68 από το Σωματείο των Συγγραφέων, οι οποίοι αρνούνταν να συνεχίσουν να παράγουν μόνο προπαγανδιστικά έργα. Σύντομα οι φοιτητές ακολούθησαν με διαδηλώσεις που χτυπήθηκαν από την Μυστική Αστυνομία. Απείλησαν μάλιστα πως αν η κυβέρνηση δεν αναφέρει ανοιχτά στον Τύπο τα γεγονότα των διαδηλώσεων και της καταστολής, θα εισβάλουν στα εργοστάσια για να ενημερώσουν οι ίδιοι τους εργάτες.

Γρήγορα ξέσπασε ένας πυρετός διαδηλώσεων, διαμαρτυριών και έντονων συζητήσεων σε κάθε εργοστάσιο, πανεπιστήμιο, χωριό, ακόμα και στις συνεδριάσεις εντός του ΚΚ. Από όλη τη χώρα έρχονταν ψηφίσματα που απαιτούσαν την παραίτηση του Νοβότνυ και την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων. Η γραφειοκρατία ανίκανη να ελέγξει τις κινητοποιήσεις παραχωρούσε τη μια μεταρρύθμιση μετά την άλλη. Η Σοβιετική γραφειοκρατία τρομοκρατημένη από την επίδραση που θα μπορούσε να έχει το κίνημα στους σοβιετικούς εργάτες, στήριξε την πτέρυγα του Ντούμπτσεκ που τελικά πήρε την ηγεσία του Τσεχοσλοβακικού κόμματος και την κάλεσε να «βάλει τάξη» στη χώρα.

Οι συζητήσεις για «δημοκρατικοποίηση» άφηναν να εννοηθεί πως το Σοβιετικό μοντέλο δεν ήταν δημοκρατικό, κάτι το οποίο η γραφειοκρατία δεν μπορούσε να επιτρέπει να συζητιέται ανοιχτά. Μετά από μια σειρά συναντήσεις και συμφωνίες οι ηγέτες του «Ανατολικού Μπλοκ» κατέληξαν τον Αύγουστο του 1968 να υπογράψουν την Συμφωνία της Μπρατισλάβα. Η Συμφωνία ξεκαθάριζε πως σε περίπτωση όπου σε μια από αυτές τις χώρες ιδρυόταν πολυκομματική Βουλή με αστικά, φιλο-καπιταλιστικά κόμματα, η Σοβιετική Ένωση θα όφειλε να επέμβει στρατιωτικά.

Παράλληλα, ο Ντούμπτσεκ πάσχιζε να σταθεροποιήσει την κατάσταση και να εκτονώσει το κίνημα, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία. Η σοβιετική ηγεσία, έχοντας χάσει τον άμεσο έλεγχο σε σημαντικά τμήματα της «σφαίρας επιρροής» της (Γιουγκοσλαβία, Κίνα, Κούβα κλπ.) και έντρομη από την αυξανόμενη αμφισβήτηση στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης αποφάσισε να βάλει ένα βίαιο τέλος στις κινητοποιήσεις στην Τσεχοσλοβακία. 

Στις 20-21 Αυγούστου και χωρίς καν κάποια υποτυπώδη αφορμή, ο Σοβιετικός στρατός εισβάλλει στην Τσεχοσλοβακία με 200 χιλιάδες στρατιώτες και δυο χιλιάδες τανκς. Ο Ντούμπτσεκ καλεί τον λαό να μην εναντιωθεί στην εισβολή και να διατηρήσει την «τάξη». Παρά τις εκκλήσεις του, εργάτες και νέοι αντιδρούν, με συμβολικές διαμαρτυρίες. Οι ίδιοι οι σοβιετικοί φαντάροι φώναζαν πως είχαν εξαπατηθεί από τους ηγέτες τους πιστεύοντας πως στέλνονται να πολεμήσουν εχθρικό στρατό. Συνολικά, 72 Τσεχοσλοβάκοι έπεσαν νεκροί στη διάρκεια των ημερών της εισβολής και 70 χιλιάδες εγκατέλειψαν την χώρα άμεσα.

Η «Άνοιξη της Πράγας» δεν ήταν ένα κίνημα που απέβλεπε στην παλινόρθωση του καπιταλισμού. Ήταν μια ηρωική μάχη των εργατών και της νεολαίας ενάντια στην σταλινική γραφειοκρατία. Οι «μεταρρυθμιστές» με επικεφαλής τον Ντούμπτσεκ όμως είχαν άλλες προθέσεις: «καπέλωσαν» το κίνημα με τον πιο χυδαίο τρόπο ελπίζοντας σταδιακά να αποκαταστήσουν τις εργασιακές σχέσεις του καπιταλιστικού μεσαίωνα έτσι ώστε η Τσεχοσλοβάκικη γραφειοκρατική κάστα να μπορέσει να μετατραπεί σε καπιταλιστική, εκμεταλλεύτρια τάξη. Δεν είναι τυχαίο το πόσο εύκολα πρόδωσαν το κίνημα και αποποιηθήκαν τις ευθύνες τους αφήνοντας το κίνημα χωρίς ηγεσία, οργάνωση και όπλα απέναντι στα σοβιετικά τανκς.
   
Τα διδάγματα της «Άνοιξης της Πράγας» είναι πολύτιμα σήμερα για τους εργαζόμενους και τους νέους. Μετά από μια περίοδο πολυετούς καπιταλιστικής ανάπτυξης η εργατική τάξη σήμερα είναι σε παγκόσμιο επίπεδο δυνατή όσο ποτέ στο παρελθόν. Οι επίπονες εμπειρίες του Σταλινισμού και της προδοτικής φύσης του ρεφορμισμού οπλίζουν το κίνημα με αναγκαία συμπεράσματα: η μόνη λύση στα προβλήματα της ανθρωπότητας είναι η πάλη για μια αληθινά δημοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία, για μια πραγματικά σοσιαλιστική κοινωνία!

Νίνα Χρήστου