Μύθοι για τον Μαρξισμό - Α' μέρος

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες είμαστε μάρτυρες ενός μπαράζ προπαγάνδας ενάντια στον Mαρξισμό και την επαναστατική του κληρονομιά. Από τότε που κατέρρευσε ο σταλινισμός - όχι ο σοσιαλισμός αλλά μια τερατωδώς παραμορφωμένη καρικατούρα του Mαρξισμού - τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, τα πανεπιστήμια, οι καθηγητές και οι ιστορικοί επιτίθενται στον Mαρξισμό, για να τον δυσφημίσουν. Εδώ θα εξετάσουμε τους πιο κοινούς μύθους για το Mαρξισμό και το σοσιαλισμό.

Είναι ο σοσιαλισμός και η δημοκρατία ασύμβατοι;

Τα σταλινικά καθεστώτα στην Σοβιετική Ένωση, την Ανατολική Ευρώπη, την Κίνα και αλλού είναι οι πιο κοινές περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται για την επίθεση εναντίον του μαρξισμού. Πολλές από τις διαστρεβλώσεις για τον Μαρξισμό μπορούν να συνδεθούν με την εγκαθίδρυση της πρώτης εργατικής κυβέρνησης στον κόσμο με ένα σαφώς επαναστικό πρόγραμμα - αυτήν των Ρώσων Μπολσεβίκων. Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 περιγράφεται απλά ως ένα “πραξικόπημα” και ο Μαρξισμός εξισώνεται με τα εγκλήματα του Στάλιν.

Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι αυτά τα σταλινικά καθεστώτα είχαν μία τεράστια γραφειοκρατική κάστα στην κορυφή της κοινωνίας και στερούνταν κάθε βασικού δημοκρατικού δικαιώματος. Τέτοια ιστορικά παραδείγματα χρησιμοποιούνται για να “αποδείξουν” ότι σοσιαλισμός και δημοκρατία είναι έννοιες εντελώς ασύμβατες.

Ωστόσο, η μελέτη της Ρωσικής Επανάστασης αποκαλύπτει την άνθιση της κοινωνίας αμέσως μετά τη νίκη της επανάστασης: την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας και της έκτρωσης, τη σύσταση δωρεάν γενικής ιατρικής περίθαλψης και εκπαίδευσης, μία ραγδαία αναπτυσσόμενη οικονομία και γιγάντια βήματα προόδου στην επιστήμη και τον πολιτισμό.

Πολλές από τις κατακτήσεις της Επανάστασης χάθηκαν υπό την ηγεσία του Στάλιν. Αλλά αυτή η διαδικασία του εκφυλισμού σε ένα απολυταρχικό καθεστώς δεν είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του Μαρξισμού - όπως θα ήθελαν να πιστεύουμε η αστική τάξη και τα φερέρωνά της - αλλά το αποτέλεσμα της προσπάθειας να οικοδομηθεί μια σοσιαλιστική κοινωνία σε μία απομονωμένη και οικονομικά καθυστερημένη χώρα.

Πρέπει επίσης, να ρίξουμε μια ματιά στο πώς μοιάζει η δημοκρατία στον καπιταλισμό. Παρατηρώντας τον κόσμο σήμερα, όπου - παρά την κρίση στην οικονομία και τη λιτότητα ανά την υφήλιο - οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, είναι προφανές ότι η κοινωνία και η οικονομία λειτουργούν προς όφελος μιας πολύ μικρής μειοψηφίας: των τραπεζιτών, των βιομηχάνων, των χρηματιστών, δηλαδή της αστικής τάξης. Αυτό το “1%”, μέσω της ιδιοκτησίας και του ελέγχου των βασικών μοχλών της οικονομίας, είναι οι μόνοι άνθρωποι που πραγματικά έχουν λόγο σε ό,τι αφορά τις μεγάλης σημασίας αποφάσεις στην κοινωνία. Η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας - το 99% - δεν έχει σχεδόν κανένα λόγο στο πώς αυτή λειτουργεί.

Υπό αυτή την έννοια, ο καπιταλισμός μπορεί να περιγραφεί ως η δικτατορία του κεφαλαίου. Αυτό δεν αναιρεί τη δημοκρατική μορφή που παίρνει η κυβέρνηση με τα εκλεγμένα κοινοβούλια, την ελευθερία του λόγου κλπ. αλλά εκφράζει το γεγονός ότι το κράτος σε αυτές τις χώρες υπάρχει για να διαιωνίζει ένα συγκεκριμένο σύνολο σχέσεων ιδιοκτησίας και εξουσίας. Πολύ απλά, το κράτος σε μία αστική κοινωνία υπάρχει για να διατηρεί τον καπιταλισμό και τα προνόμια της αστικής τάξης.

Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε πιο ξεκάθαρα στην Ευρώπη, όπου εκλεγμένες κυβερνήσεις πετάχτηκαν στο περιθώριο και αντικαταστάθηκαν από μη εκλεγμένους τεχνοκράτες, που επιβλήθηκαν από την Κομισιόν και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο όνομα του αποκαλούμενου “εθνικού συμφέροντος”, δηλαδή του συμφέροντος των χρηματιστικών αγορών και των επιχειρηματικών μεγαλοεπενδυτών. Η επιβληθείσα λιτότητα σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ισπανία έχει οδηγήσει σε πραγματικές φρίκες αντίστοιχες με κάποιες εκ των χειρότερων δικτατοριών στην ιστορία. Και όλα αυτά, ενώ δισεκατομμύρια κάθονται αναπαυτικά σε τραπεζικούς λογαριασμούς των μεγαλύτερων επιχειρήσεων που είναι απρόθυμες να επενδύσουν, γιατί δεν μπορούν να κερδοφορήσουν.

Ενάντια σε αυτή τη δικτατορία του κεφαλαίου, ο Μαρξ και ο Λένιν μιλούσαν για τη “δικτατορία του προλεταριάτου”: στην ουσία, μια κοινωνία όπου η άρχουσα τάξη είναι η εργατική τάξη - την οποία αποτελούν αυτοί, οι οποίοι στον καπιταλισμό εξαρτώνται από έναν μισθό για την επιβίωσή τους. Σε μια σοσιαλιστική κοινωνία, η οικονομία θα λειτουργούσε όχι για τα κέρδη μιας μικρής μειοψηφίας αλλά για τις ανάγκες της συντριπτικής πλειοψηφίας υπό ένα ορθολογικό και δημοκρατικό σχέδιο παραγωγής. Αντί για μια απλή ψηφοφορία εκλεγμένων πολιτικών μια φορά κάθε μερικά χρόνια, συνηθισμένοι άνθρωποι θα είχαν πραγματικό λόγο στην καθημερινή λειτουργία της κοινωνίας.

Η εμπειρία της Ρωσίας έχει οδηγήσει πολλούς να βλέπουν τον Μαρξισμό, τον κομμουνισμό και το σοσιαλισμό ως ψευδώνυμα για τη δικτατορία και για ιδέες έμφυτα ενάντιες στη δημοκρατία. Αυτό θα ήταν ένα τεράστιο λάθος. Οι μαρξιστές είναι οι μεγαλύτεροι αγωνιστές στη μάχη για δημοκρατικά δικαιώματα, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας εργαλεία στην πάλη για καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και της οργάνωσης επιτρέπει στους εργάτες να σχηματίσουν ισχυρά συνδικάτα και πολιτικά κόμματα, με τα οποία μπορούν να οργανώσουν την κοινή τους πάλη. Το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου επιτρέπει στους επαναστάτες να διαδίδουν τις επαναστατικές ιδέες και το πρόγραμμα για το μετασχηματισμό της κοινωνίας. Όλα αυτά τα δικαιώματα δεν παραχωρήθηκαν από την “πεφωτισμένη” άρχουσα τάξη αλλά κατακτήθηκαν από την πάλη των εργάτων.

Τα δημοκρατικά δικαιώματα, ωστόσο, στον καπιταλισμό μπορούν να είναι μόνο προσωρινές κατακτήσεις ή νομικές διατυπώσεις. Η ανάγκη της αστικής τάξης να διατηρήσει την κυριαρχία της στους μοχλούς της εξουσίας έχει ως επακόλουθο την αναπόφευκτη υπονόμευση των δικαιωμάτων και των μεταρρυθυμίσεων που κερδήθηκαν από την εργατική τάξη, όταν ξεσπά η κρίση και οι καπιταλιστές αρνούνται να αφήσουν τα συμφέροντά τους να απειληθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που το αποδεικνύει είναι η χρήση, όπως προαναφέρθηκε, μη εκλεγμένων τεχνοκρατών πρόσφατα στην Ευρώπη, για να εφαρμοστούν  μέτρα λιτότητας παρά την ευρεία λαϊκή αντίθεση.

Αντίθετα, οι σοσιαλιστές αγωνίζονται για κάθε δημοκρατικό δικαίωμα της εργατικής τάξης. Αυτό που προσφέρουν, όμως, οι μαρξιστές είναι ένας τρόπος να εξασφαλιστεί η μονιμότητα αυτών των δικαιωμάτων και η παροχή γνήσιας δημοκρατίας. Σε τελική ανάλυση, η πραγματική δημοκρατία είναι ένα ζήτημα χρόνου - χρόνου για συνηθισμένους ανθρώπους να αναμιχθούν σε πολιτικές δραστηριότητες και τη λειτουργία της κοινωνίας, παρά να είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται 50-60 ώρες την εβδομάδα απλά για να επιβιώσουν.

Με τη λειτουργία της οικονομίας υπό ένα ορθολογικό πλάνο θα μπορούσε να εξαλειφθεί η ανεργία και να μοιραστεί ο χρόνος εργασίας, και ετσι να μειωθούν οι ώρες της εργάσιμης ημέρας και να εξοικονομηθεί ελεύθερος χρόνος. Η επένδυση στην τεχνολογία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για περαιτέρω μείωση της εργατικής ημέρας, δημιουργώντας γνήσιες υλικές συνθήκες, για να συμμετέχουν οι άνθρωποι στις δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων και οικονομικού σχεδιασμού στην κοινωνία.
Συνεχίζεται

Μέλπω Α., Νίκος Σ., Μάχη Κ., Νίκος Θ. 

Συλλογή μαρξιστικών κειμένων - Νέα έκδοση!

Οι ομάδες της καμπάνιας "Νεολαία ενάντια στον Καπιταλισμό" προχώρησαν στην έκδοση μιας συλλογής συνοπτικών μαρξιστικών κειμένων! Η συλλογή περιλαμβάνει επτά κείμενα των κλασικών του Μαρξισμού για πολλά διαφορετικά ζητήματα και έχει τιμή μόλις 1,5 ευρώ. Τα κείμενα που περιέχει μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμη συμβολή στην προσπάθεια των νέων να κατανοήσουν τις επαναστατικές ιδέες του Μαρξισμού.


Αναλυτικά τα περιεχόμενα της νέας έκδοσης:

Ι. ΜΙΣΘΟΣ ΤΙΜΗ ΚΕΡΔΟΣ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)  ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ 

ΙΙ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ  ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ 

ΙΙΙ. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΗΓΕΣ & ΤΑ ΤΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ  ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΛΕΝΙΝ 

IV. ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ  ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΛΕΝΙΝ 

V. ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ  ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ 

VΙ. ΒΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ  ΡΟΖΑ ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ 

VΙΙ. ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΟΥ 3ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ

 

Οι αναγκαίες αλλαγές στα Πανεπιστήμια

Μπροστά στη διαρκή προσπάθεια για αντιδραστική αναδιάρθρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από τις αστικές κυβερνήσεις αλλά και με την πρόσφατη εκλογή μιας κυβέρνησης με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ, γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ η συζήτηση για τον ρόλο του πανεπιστημίου και για τις αναγκαίες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Ο ρόλος του πανεπιστημίου

Το πανεπιστήμιο συμπυκνώνει, εμπεδώνει και αναπαράγει τον καπιταλιστικό διαχωρισμό πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Στόχος του είναι η πλατιά αναπαραγωγή των φορέων καπιταλιστικής εξουσίας, των στελεχών της παραγωγής και της διοίκησης και βέβαια της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας του αστικού κράτους. Επίσης στόχος του είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή επιστήμης ως παραγωγής δύναμης υπαγόμενη στο κεφάλαιο.

Φορέας της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν μπορεί παρά να είναι το κράτος ανεξάρτητα αν τα ιδρύματα είναι δημόσια ή ιδιωτικά. Αυτό γιατί πρώτον, μόνο το κράτος μπορεί να εγγυηθεί την επιβολή της αστικής-εθνικής ιδεολογίας στους εργαζόμενους, δεύτερον γιατί μόνο το κράτος μπορεί να αναλάβει το κόστος της βασικής επιστημονικής έρευνας (το κόστος αυτό είναι ασύμφορο για τον ατομικό καπιταλιστή, γιατί δεν εξυπηρετεί τις άμεσες ανάγκες του, αλλά χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει εφαρμοσμένη έρευνα, και, σε τελική ανάλυση, επιστημονική εξέλιξη) και τρίτον, η αντίφαση ανάμεσα στον ατομικό καπιταλιστή και την αστική τάξη ως σύνολο, που εκφράζεται μέσω της αντίφασης μεταξύ υπερ-εξειδίκευσης και κινητικότητας, μπορεί να επιλυθεί μόνο από το κράτος.

Το πανεπιστήμιο παίζει για τον καπιταλισμό ρόλο κλειδί και ο χαρακτήρας του θα είναι πάντα ταξικός ακόμα και με την καλύτερη μορφή. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όπως και κάθε άλλος ιδεολογικός μηχανισμός δεν αποτελεί πεδίο ταξικής σύγκρουσης, και δεν διαπερνάται από την ταξική πάλη. Αυτό γίνεται βέβαια κυρίως λόγω της, αυξημένης για μια ιστορική περίοδο, δυνατότητας πρόσβασης της εργατικής τάξης σε αυτό και αφετέρου λόγω της μαζικής προλεταριοποίησης του επιστημονικού - ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και των μικροαστικών στρωμάτων. Το φοιτητικό κίνημα αποτελεί έτσι έναν από τους βασικότερους εν δυνάμει σύμμαχους του εργατικού κινήματος.

Η σύγχρονη αντιμεταρρύθμιση στο πανεπιστήμιο

Στη δεδομένη ιστορική συγκυρία βιώνουμε μια έντονη τάση για συνολική αναμόρφωση του καπιταλιστικού πανεπιστημίου (και γενικά του εκπαιδευτικού συστήματος) σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η "αναμόρφωση" αποτελεί στην πραγματικότητα μια αντι-μεταρρύθμιση, η οποία εκφράζει μια ιστορική αναγκαιότητα του καπιταλισμού (ο οποίος βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης και παρακμής) να εντείνει το βαθμό υπαγωγής της επιστήμης στις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής (αυτή η κατεύθυνση εκφράζεται, για παράδειγμα, στην εντατικοποίηση του ρυθμού σπουδών και την ένταση της πειθάρχησης, ενώ στην εξειδίκευσή της στην Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου). Η εξειδίκευση αυτής της μεταρρύθμισης στην Ελλάδα περιλαμβάνει και την προσπάθεια του υπερχρεωμένου αστικού κράτους να απαλλαγεί από τον μεγαλύτερο όγκο της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης.

Μπορούμε συνοπτικά να πούμε, με βάση την παραπάνω ανάλυση, ότι οι γενικές κατευθύνσεις της αναδιάρθρωσης είναι οι εξής:

Α) Η πληρέστερη και συνολικότερη υπαγωγή της επιστήμης ως παραγωγικής δύναμης (και συνακόλουθα της εκπαίδευσης) στο κεφάλαιο και συγκεκριμένα στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες και συμφέροντα του.

Β) Η υποταγή της εκπαίδευσης ως αναπαραγωγικής διαδικασίας (δηλ. ως διαδικασίας παραγωγής εργαζομένων) στις μεσοπρόθεσμες ανάγκες της αγοράς, σε πλήρη αντιστοιχία με την εργασιακή αναδιάρθρωση, δηλαδή με την εισαγωγή ελαστικών μορφών εργασίας- σπασμένων εργασιακών δικαιωμάτων - υπερειδίκευσης και με συνολικό στόχο την πτώση της τιμής της εργατικής δύναμης.

Γ) Η ενίσχυση σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση (αξιωματικοί της παραγωγής) του κατανεμητικού ρόλου του πανεπιστημίου με την ένταση των ταξικών φραγμών.

Δ) η προώθηση ενός οξυμένου καταμερισμού εργασίας μεταξύ ιδρυμάτων με αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο ή και τριών ταχυτήτων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων (επιστημονική ελίτ - τεχνολόγοι εφαρμοστές - επαγγελματική κατάρτιση)

Ε) Το άνοιγμα νέας κερδοφόρας διεξόδου στο ιδιωτικό κεφάλαιο, στο παρθένο επενδυτικό πεδίο της εκπαίδευσης.

Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες κατευθύνσεις μπορούμε να διακρίνουμε και «παράπλευρες» συνακόλουθες επιπτώσεις όπως:

Α) Εισαγωγή της βασικής αντίθεσης κεφάλαιο- εργασία με άμεσο τρόπο στο πανεπιστήμιο

Β) Μετατόπιση του βάρους στη σχέση βασικής- εφαρμοσμένης έρευνας προς την εφαρμοσμένη με συνολικότερες αρνητικές επιπτώσεις στην επιστημονική εξέλιξη και βέβαια πλήρη απώλεια του κοινωνικού χαρακτήρα της έρευνας-επιστήμης.

Γ) Απώλεια συνολικά του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης

Δ) Μεταβολή της σχέσης ειδικευμένης- απλής εργασίας και συνακόλουθη πτώση της τιμής και των δύο με αρνητικές επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης.

Η πάλη στα πανεπιστήμια

Σήμερα στα πανεπιστήμια, η ρεφορμιστική γραμμή ανάγεται σε ένα (στην καλύτερη περίπτωση minimum & maximum) πρόγραμμα, επικεντρωμένο σε συγκυριακές και επιμέρους διεκδικήσεις, οι οποίες θα βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής, εργασίας και εκπαίδευσης. Αυτές οι διεκδικήσεις προφανώς είναι αναγκαίες, αλλά δεν πρέπει να καλλιεργούμε αυταπάτες για το χαρακτήρα τους, να τις ανάγουμε σε αυτοσκοπό, και να αγνοούμε το γεγονός ότι σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, η δυνατότητα για τέτοιες, προσωρινού τύπου νίκες είναι μηδαμινή. Αντίθετα, το όπλο μας στον αγώνα πρέπει να είναι ένα μεταβατικό πρόγραμμα διεκδικήσεων. 

1) Ενάντια στην εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση
· Όχι στην ιδιωτική εκπαίδευση
· Κατάργηση του «νόμου-πλαίσιο» λειτουργίας των πανεπιστημίων, όχι στις διαγραφές φοιτητών, τις πιστωτικές μονάδες και τα Συμβούλια Ιδρύματος
· Κατάργηση των νόμων για την αξιολόγηση, τα ΙΔΒΕ, τον ΔΟΑΤΑΠ
· Κατάργηση του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ)
2) Άμεση αύξηση των κρατικών δαπανών για την Παιδεία
3) Ενιαίος κρατικός φορέας σχεδιασμού της Παιδείας κάτω από φοιτητικό και εργατικό έλεγχο
4) Δημόσια Δωρεάν Εκπαίδευση χωρίς ταξικούς φραγμούς
· Δωρεάν σίτιση-στέγαση-μεταφορές για όλους τους φοιτητές. Ανέγερση νέων εστιών που να καλύπτουν τις ανάγκες, με κρατική χρηματοδότηση.
· Δωρεάν συγγράμματα για όλους τους φοιτητές. Τα συγγράμματα αυτά να εκδίδονται από πανεπιστημιακά τυπογραφεία και με τον έλεγχο του πανεπιστημίου.
· Υποτροφίες στους φοιτητές με πολύ χαμηλό εισόδημα, που να καλύπτουν όλα τα έξοδα σπουδών.
· Αύξηση του ορίου απουσιών για τους εργαζόμενους φοιτητές.
5) Ελεύθερη εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - Αντικατάσταση του εξετασιοκεντρικού συστήματος με ομαδικές και ατομικές απαλλακτικές εργασίες
6) Ενιαία Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση - Όχι στις κατατμήσεις - Ένα πτυχίο ανά γνωστικό αντικείμενο - Αναμόρφωση σπουδών - Αναπροσανατολισμός της έρευνας
7) Όλα τα επαγγελματικά δικαιώματα στο πτυχίο - Πάλη ενάντια στην ανεργία μαζί με το εργατικό κίνημα για:
· 7ωρο - 5μερο - 35ωρο χωρίς μείωση αποδοχών, για όλους τους εργαζόμενους.
· Κινητή κλίμακα ωρών εργασίας (δηλαδή προσαρμογή των ωρών εργασίας, ανάλογα με τις ανάγκες της παραγωγής και τον αριθμό του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού, με στόχο την εξάλειψη της ανεργίας) με πρώτο σταθμό το 35ωρο
· Μείωση των ορίων συνταξιοδότησης στα 58 έτη για τους άντρες, στα 55 για τις γυναίκες και τα «Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα».
8) Ενάντια στην αυθαιρεσία πρυτάνεων - καθηγητικού κατεστημένου και στον έλεγχο του Πανεπιστημίου από το κεφάλαιο: Φοιτητικός και εργατικός έλεγχος και διοίκηση σε όλες τις σχολές
9) Καμία σύνδεση των σχολών με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις - Σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή στη βάση των κοινωνικών αναγκών.

Βασικό χαρακτηριστικό ενός τέτοιου προγράμματος είναι το ότι τα αιτήματα που περιλαμβάνει, είναι ζωτικά, μπορούν να υλοποιηθούν με βάση το παρόν επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά μπορούν να κατακτηθούν συνολικά μόνο σε σύγκρουση με την ουσία του υφιστάμενου κοινωνικοοικονομικού συστήματος. 

Φοίβος Σ.

Ανακοίνωση για την επέμβαση της αστυνομίας στην κατάληψη της Πρυτανείας του ΕΚΠΑ

Καταδικάζουμε απερίφραστα την απόφαση της κυβέρνησης να επέμβει με αστυνομικές δυνάμεις στην κατάληψη της Πρυτανείας του ΕΚΠΑ, καθώς και το κλίμα τρομοκρατίας που δημιουργήθηκε όλο το προηγούμενο διάστημα από τις δυνάμεις καταστολής στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την κατάληψη.

Η κυβέρνηση γενικά και ο Υπουργός Πανούσης ειδικά, είναι υπόλογοι για την καταπάτηση του πανεπιστημιακού ασύλου, τις αναίτιες συλλήψεις, τις προσαγωγές και τους ξυλοδαρμούς υποστηρικτών της κατάληψης ή ακόμα και περαστικών. Δυστυχώς οι δυνάμεις καταστολής δεν έδρασαν "αυτόνομα" για να "υπονομεύσουν" την κυβέρνηση, αλλά κάτω από τις εντολές της.

Το επιχείρημα πως "η κατάληψη ήταν αναίτια αφού η κυβέρνηση φέρνει νομοσχέδιο που ικανοποιεί τα αιτήματά της" εκφράζει την λανθασμένη άποψη πως οι κινητοποιήσεις και τα νομοσχέδια της κυβέρνησης είναι εξ ορισμού αντιπαραθετικά μεταξύ τους - και σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογήσει την αστυνομική επέμβαση. Η κριτική που πρέπει να γίνει στους αναρχικούς που προχώρησαν στην κατάληψη της Πρυτανείας δεν μπορεί να αφορά την ίδια την κινητοποίησή τους, αλλά το ότι δεν συνέδεσαν το αγώνα για τα δίκαια αιτήματα των απεργών πείνας - τα οποία αποτελούν πάγιες θέσεις της Αριστεράς και μόνο μερικώς ικανοποιούνται από το νομοσχέδιο της κυβέρνησης, σε σημείο μάλιστα που για να γίνει πιο ολοκληρωμένο κατέθεσαν τροπολογίες οι ίδιοι οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ - με το πραγματικό κίνημα των εργαζόμενων και της νεολαίας.

Η αποπομπή του προκλητικού Υπουργού Πανούση από την κυβέρνηση και η άμεση απελευθέρωση των συλληφθέντων, αποτελούν επιτακτική αναγκαιότητα. Δεδομένης όμως της "σύμπνοιας" της μεταξύ αυτού και της υπόλοιπης κυβέρνησης, αποτελεί επίσης επιτακτική αναγκαιότητα, η εγκατάλειψη από την κυβέρνηση της σημερινής πολιτικής της για τα ένοπλα σώματα ασφαλείας και η εφαρμογή των παρακάτω μέτρων:
  • Κατάργηση όλων των ειδικών δυνάμεων καταστολής και αστυνόμευσης των αγώνων του εργαζόμενου λαού και της νεολαίας.
  • Απαγόρευση παρουσίας των σωμάτων ασφαλείας στους χώρους στους οποίους διεξάγεται πολιτική και συνδικαλιστική δραστηριότητα και επέκταση του ασύλου σε όλους τους εκπαιδευτικούς και εργασιακούς χώρους.
  • Κατάργηση κάθε αυτοδιοίκητου των σωμάτων ασφαλείας. Υπαγωγή τους στον έλεγχο των μαζικών οργανώσεων του εργαζόμενου λαού και της νεολαίας και μετατροπή τους σε πολιτοφυλακές, με εκ περιτροπής συμμετοχή σε αυτές μελών των μαζικών εργατικών οργανώσεων και της νεολαίας. Καθορισμός του προγράμματος εκπαίδευσής τους από τις μαζικές οργανώσεις.
  • Αμοιβή όλων των αξιωματούχων με το μισθό ενός ειδικευμένου εργάτη.

Η καταγωγή της θρησκείας - Τεντ Γκραντ & Άλαν Γουντς

Αναδημοσιεύουμε μεταφρασμένο στα ελληνικά, ένα απόσπασμα από το εξαιρετικό μαρξιστικό έργο "Η Διαλεκτική σε Αντεπίθεση" των Τεντ Γκραντ και Άλαν Γουντς.

«Ο άνθρωπος είναι τρελός. Δε γνώριζε τον τρόπο με τον οποίο να δημιουργήσει μια κάμπια και δημιούργησε θεούς με την ντουζίνα» (Montaigne).

«Ολόκληρη η μυθολογία υπερβαίνει, κυριαρχεί και μορφοποιεί τη δύναμη της φύσης στη φαντασία και με τη φαντασία: κατά συνέπεια εξαφανίζεται με την έλευση της πραγματικής κυριαρχίας πάνω σε αυτή» (Μάρξ).

Τα ζώα δεν έχουν θρησκεία και στο παρελθόν λεγόταν πως αυτό αποτελούσε την κυρίαρχη διαφορά μεταξύ ανθρώπου και «κτήνους». Αλλά αυτός είναι απλά ένας άλλος τρόπος για να πούμε ότι μόνο οι άνθρωποι κατέχουν συνείδηση, με την πλήρη σημασία της λέξης. Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια αντίδραση ενάντια στην ιδέα του Ανθρώπου ως ένα ειδικό και μοναδικό Δημιούργημα. Αυτό είναι αναμφισβήτητα σωστό, με την έννοια ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν από τα ζώα και σε ένα μεγάλο βαθμό παραμένουν ζώα. Όχι μόνο μοιραζόμαστε πολλές από τις σωματικές μας λειτουργίες με άλλα ζώα, αλλά η γενετική διαφορά μεταξύ ανθρώπων και χιμπαντζήδων είναι λιγότερο από 2%. Αυτή είναι μια συντριπτική απάντηση στις ανοησίες των οπαδών της Δημιουργίας.

Οι τελευταίες έρευνες με τους χιμπαντζήδες μπονόμπο απέδειξαν πέρα από κάθε αμφιβολία πως τα πρωτεύοντα που βρίσκονται πιο κοντά στους ανθρώπους είναι ικανά για κάποιο επίπεδο διανοητικής δραστηριότητας, παρόμοιας από κάποια σκοπιά με εκείνη ενός ανθρώπινου παιδιού. Αυτή είναι μια εκπληκτική απόδειξη της συγγένειας μεταξύ των ανθρώπων και των πιο αναπτυγμένων πρωτευόντων, αλλά εδώ η αναλογία αρχίζει να καταρρέει. Παρ’ όλες τις προσπάθειες των πειραματιστών, οι αιχμαλωτισμένοι μπονόμπο δεν μπόρεσαν να μιλήσουν ούτε να κατασκευάσουν ένα πέτρινο εργαλείο που να μοιάζει έστω και ελάχιστα με το απλούστερο  εργαλείο που δημιούργησαν τα πρώιμα ανθρωποειδή. Η γενετική διαφορά του 2%  μεταξύ ανθρώπων και χιμπαντζήδων σηματοδοτεί το ποιοτικό άλμα από τα ζώα προς τον άνθρωπο. Αυτό πραγματοποιήθηκε όχι από κάποιο Δημιουργό, αλλά από την ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσω της χειρωνακτικής εργασίας.

Η δεξιότητα για την κατασκευή ακόμα και του απλούστερου πέτρινου εργαλείου εμπεριέχει μια πολύ υψηλού επιπέδου διανοητική ικανότητα και αφηρημένη σκέψη. Την ικανότητα της επιλογής του σωστού τύπου πέτρας και  της απόρριψής άλλων, την επιλογή της σωστής γωνίας για να χτυπήσεις και την εφαρμογή της σχεδόν σωστής ποσότητας δύναμης – όλα αυτά είναι ιδιαίτερα σύνθετες διανοητικές λειτουργίες. Εμπεριέχουν ένα βαθμό σχεδιασμού και πρόβλεψης που δεν συναντάται ούτε στα πιο ανεπτυγμένα πρωτεύοντα. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση και η κατασκευή των πέτρινων εργαλείων δεν ήταν το αποτέλεσμα του συνειδητού σχεδιασμού, αλλά ήταν κάτι το οποίο επιβλήθηκε στους μακρινούς προγόνους του ανθρώπου από την αναγκαιότητα . Δεν ήταν η συνείδηση που δημιούργησε την ανθρωπότητα, αλλά ήταν οι αναγκαίες συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης εκείνες που οδήγησαν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, του λόγου και του πολιτισμού, συμπεριλαμβάνοντας και τη θρησκεία.

Η ανάγκη για την κατανόηση του κόσμου συνδεόταν πολύ στενά με την ανάγκη της επιβίωσης. Εκείνα τα πρώιμα ανθρωποειδή που ανακάλυψαν τη χρήση των πέτρινων ξέστρων για να κατακρεουργήσουν νεκρά ζώα με παχιά δέρματα, απέκτησαν ένα σχετικά μεγάλο πλεονέκτημα έναντι εκείνων οι οποίοι αρνούνταν την πρόσβαση σε αυτή την πλούσια πηγή λίπους και πρωτεϊνών. Εκείνοι που τελειοποίησαν τα πέτρινα  εργαλεία τους και ερεύνησαν το  που να βρίσκουν τα καλύτερα υλικά, απέκτησαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης έναντι εκείνων που δεν το έκαναν. Με την ανάπτυξη της τεχνικής ήρθε και η επέκταση του μυαλού και η ανάγκη να εξηγηθούν τα φαινόμενα της φύσης, τα οποία καθόριζαν τις ζωές τους.

Η ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗ

Για εκατομμύρια χρόνια μέσω του πειραματισμού και του λάθους, οι πρόγονοι μας άρχισαν να δημιουργούν σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων. Άρχισαν να κάνουν αφηρημένες σκέψεις, δηλαδή να γενικεύουν μέσα από την εμπειρία και την πράξη.

Για αιώνες, το κεντρικό ζήτημα της φιλοσοφίας ήταν η σχέση της σκέψης με την ύπαρξη. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν τις ζωές τους χωρίς την παραμικρή αναγνώριση αυτού του προβλήματος. Σκέφτονται και πράττουν, περπατούν και εργάζονται χωρίς την παραμικρή δυσκολία. Επιπρόσθετα, δεν θα μπορούσαν ποτέ να  θεωρήσουν ως ασύμβατες τις δύο πιο βασικές ανθρώπινες δραστηριότητες, που είναι στην πράξη απόλυτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Ακόμα και η πιο στοιχειώδης δραστηριότητα, αν εξαιρέσουμε τις βιολογικά καθορισμένες απλές αντιδράσεις, απαιτεί κάποια σκέψη, Ως ένα βαθμό αυτό είναι αλήθεια όχι μόνο για τους ανθρώπους αλλά και για τα ζώα επίσης, όπως μια γάτα η οποία κάθεται περιμένοντας ένα ποντίκι. Στον άνθρωπο παρόλα αυτά, το είδος της σκέψης και του σχεδιασμού έχει ένα ποιοτικά ανώτερο χαρακτήρα από οποιανδήποτε διανοητική δραστηριότητα ακόμα και του πιο προχωρημένου πιθήκου.

Αυτό το γεγονός συνδέεται απόλυτα με την ικανότητα για αφηρημένη σκέψη , η οποία δίνει στους ανθρώπους την ικανότητα να προχωρήσουν πέρα από το άμεσο περιβάλλον το οποίο τους δίνεται από τις αισθήσεις τους. Μπορούμε να οραματιζόμαστε καταστάσεις όχι μόνο από το παρελθόν( τα ζώα έχουν επίσης μνήμη, όπως ένας σκύλος ο οποίος μαζεύεται στη θέα του ραβδιού) αλλά και για το μέλλον. Μπορούμε να προβλέψουμε σύνθετες καταστάσεις, να σχεδιάσουμε και κατά συνέπεια να καθορίσουμε το αποτέλεσμα και ως ένα βαθμό να καθορίσουμε την δική μας μοίρα. Αν και δεν σκεφτόμαστε συνήθως γι’ αυτό το πράγμα, αυτό αποτελεί μια κολοσσιαία κατάκτηση  η οποία διαχωρίζει το ανθρώπινο είδος από την υπόλοιπη φύση. «Εκείνο το οποίο είναι ξεχωριστό στον ανθρώπινο συλλογισμό», λέει ο καθηγητής Gordon Childe» είναι ότι μπορεί να πάει πάρα πολύ μακριά από την παρούσα κατάσταση απ’οσο οποιαδήποτε άλλη λογική σκέψη  κάποιου ζώου έχει πάει ποτέ». Από αυτή την ικανότητα απορρέουν όλα τα απλά δημιουργήματα του πολιτισμού, της κουλτούρας, της τέχνης, της μουσικής, της λογοτεχνίας, της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της θρησκείας. Εμείς θεωρούμε επίσης δεδομένο ότι όλα αυτά δεν έχουν πέσει από τον ουρανό, αλλά είναι το αποτέλεσμα των εκατομμυρίων ετών της εξέλιξης.

Ο Έλληνας φιλόσοφος Αναξαγόρας (500-428π.Χ), κάνοντας μια θαυμάσια αφαίρεση, είπε πως η διανοητική ανάπτυξη του Ανθρώπου εξαρτήθηκε από την απελευθέρωση των χεριών. Σε ένα από τα πιο σημαντικά άρθρα του «Ο Ρόλος της Εργασίας στην Εξανθρώπιση του Πιθήκου» ο Ένγκελς έδειξε τον ακριβή τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτή η μετάβαση. Απέδειξε πως η όρθια στάση, η απελευθέρωση των χεριών για εργασία, η μορφή των χεριών και η θέση  του αντίχειρα απέναντι στα δάχτυλα που επέτρεψε το πιάσιμο, ήταν οι φυσιολογικές προϋποθέσεις για την κατασκευή των εργαλείων, οι οποίες  με την σειρά τους ήταν η βασική κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η ίδια η ομιλία η οποία είναι αδιαχώριστη από την σκέψη, προέκυψε από τις απαιτήσεις της κοινωνικής παραγωγής και από την ανάγκη κατανόησης πολύπλοκων λειτουργιών μέσω της συνεργασίας.

Αυτές οι θεωρίες του Ένγκελς έχουν επιβεβαιωθεί πλήρως από τις πρόσφατες ανακαλύψεις της παλαιοντολογίας, που έδειξαν πως οι ανθρωποειδείς πίθηκοι εμφανίστηκαν στην Αφρική πολύ νωρίτερα απ’ ότι νόμιζαν μέχρι τώρα και πώς είχαν εγκεφάλους που δεν ήταν μεγαλύτεροι απ’ αυτούς ενός σύγχρονου χιμπατζή. Και αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη του εγκεφάλου  συνέβη μετά την εποχή της παραγωγής των εργαλείων και ήταν το αποτέλεσμα της. Έτσι δεν είναι σωστό το «εν αρχή ην ο λόγος» αλλά , όπως διακήρυξε ο Γερμανός ποιητής Goethe, «εν αρχή ην η πράξη».

Η ικανότητα σύλληψης της αφηρημένης σκέψης είναι αξεχώριστη από την ομιλία. Ο διάσημος μελετητής της ιστορίας GordonChilde παρατηρεί: « Η λογική και όλα εκείνα τα οποία ονομάζουμε σκέψη, συμπεριλαμβανόμενων και των χιμπατζήδων ακόμα, πρέπει να εμπεριέχουν διανοητικές λειτουργίες αυτών που οι ψυχολόγοι ονομάζουν είδωλα. Ένα οπτικό είδωλο , για παράδειγμα μια διανοητική εικόνα μιας μπανάνας είναι πάντα αναγκαίο να είναι η εικόνα μιας συγκεκριμένης μπανάνας σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Αντίθετα μια λέξη είναι πολύ πιο γενική και αφηρημένη έννοια, όπως εξηγήσαμε  έχοντας αποκλείσει όλες τις τυχαίες ιδιότητες οι οποίες δίνουν μοναδικότητα σε οποιαδήποτε πραγματική μπανάνα. Τα διανοητικά είδωλα των λέξεων (εικόνες του ήχου ή των μυϊκών κινήσεων που συνεπάγονται από την άρθρωση του) σχηματίζουν πολύ βολικούς μετρητές με τους οποίους σκεφτόμαστε. Με την βοήθεια τους η σκέψη  εμπεριέχει απαραίτητα και εκείνη την ποιότητα της αφαιρετικότητας και της γενικότητας η οποία φαίνεται να λείπει από την σκέψη των ζώων.  Οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται όπως και να μιλούν για την τάξη των αντικειμένων τα οποία ονομάζονται μπανάνες. Ο χιμπατζής δεν πάει ποτέ παραπέρα από την σκέψη «αυτή η μπανάνα σε εκείνο το τσαμπί». Με αυτό τον τρόπο το κοινωνικό εργαλείο που λέγεται ομιλία έχει συνεισφέρει σε αυτό που μεγαλόστομα περιγράφεται «απελευθέρωση του ανθρώπου» από το περιορισμένο προς το συγκεκριμένο».

Οι πρώιμοι άνθρωποι, ύστερα από μια μεγάλη χρονική περίοδο, δημιούργησαν την γενική εικόνα ενός φυτού ή ενός ζώου. Αυτό προέκυψε από την συγκεκριμένη παρατήρηση πολλών φυτών και πολλών ζώων. Όταν φτάσουμε στην γενική αντίληψη του «φυτού» δε βλέπουμε μπροστά μας αυτό ή εκείνο το λουλούδι ή θάμνο, αλλά αυτό που είναι κοινό σε όλα αυτά. Αντιλαμβανόμαστε την ουσία ενός φυτού, την εσωτερική του υπόσταση. Σε σύγκριση με αυτό, οι ασυνήθιστες ιδιότητες του κάθε φυτού ξεχωριστά , φαίνονται δευτερογενείς και ασταθείς. Αυτό το οποίο είναι μόνιμο και γενικό για όλα, εμπεριέχεται στην γενική αντίληψη. Δεν μπορούμε ποτέ να δούμε πραγματικά ένα φυτό σαν τέτοιο σε σχέση με συγκεκριμένα λουλούδια ή θάμνους. Είναι μια αφαίρεση του μυαλού. Αλλά παρ’ όλα αυτά είναι μια βαθύτερη και πιο αληθινή έκφραση εκείνου το οποίο είναι ουσιώδες στη φύση του φυτού όταν απογυμνωθεί από όλες τις δευτερογενείς του ιδιότητες.

Ο ΘΕΟΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΟΥΣ

Παρ’ όλα αυτά οι αφαιρετικές σκέψεις των πρώιμων ανθρώπων απείχαν πολύ από το να έχουν έναν επιστημονικό χαρακτήρα. Ήταν ανιχνευτικές εξερευνήσεις, όπως οι εντυπώσεις ενός παιδιού – εικασίες και υποθέσεις μερικές φορές λανθασμένες, αλλά πάντα τολμηρές και επινοητικές. Για τους μακρινούς μας προγόνους ο ήλιος ήταν ένα μεγάλο ον που μερικές φορές τους ζέσταινε και μερικές φορές τους έκαιγε. Η γη ήταν ένας κοιμισμένος γίγαντας. Η φωτιά ήταν ένα άγριο ζώο που τους χτυπούσε όποτε την άγγιζαν. Οι πρώιμοι άνθρωποι είχαν την εμπειρία των κεραυνών και των αστραπών. Αυτό θα πρέπει να τους είχε φοβίσει, όπως φοβίζει ακόμα και τα ζώα και τους ανθρώπους. Αλλά, σε αντίθεση με τα ζώα, οι άνθρωποι αναζήτησαν μια γενική εξήγηση αυτού του φαινομένου . Με δεδομένη την απουσία της οποιασδήποτε επιστημονικής γνώσης, η εξήγηση ήταν μόνιμα μια υπερφυσική εξήγηση – κάποιος θεός που χτυπάει ένα αμόνι με το σφυρί του. Για τα δικά μας μάτια τέτοιες ερμηνείες φαίνονται απλά αστείες, όπως οι απλοϊκές ερμηνείες των παιδιών. Παρ’ όλα αυτά , σε εκείνη την περίοδο ήταν πολύ σημαντικές υποθέσεις – μια προσπάθεια να βρεθεί μια λογική αιτία για το φαινόμενο, την οποία οι άνθρωποι διέκριναν από την άμεση εμπειρία και ήταν κάτι τελείως ξεχωριστό από αυτή.

Η πιο χαρακτηριστική μορφή της πρώιμης Θρησκείας είναι ο ανιμισμός - η αντίληψη πως τα πάντα, ζωντανά ή μη, έχουν ένα πνεύμα. Βλέπουμε το ίδιο είδος αντίδρασης  σε ένα παιδί που χαστουκίζει  ένα τραπέζι  επειδή χτύπησε επάνω το κεφάλι του. Με τον ίδιο τρόπο οι πρώιμοι άνθρωποι, ακόμα και μερικές φυλές μέχρι σήμερα, θα ζητήσουν από το πνεύμα ενός δέντρου να τους συγχωρήσει πριν το κόψουν. Ο ανιμισμός ανήκει σε μια περίοδο όπου το ανθρώπινο είδος δεν είχε πλήρως διαχωρίσει τον εαυτό του από το ζωικό βασίλειο και από την φύση γενικά.

Η συγγένεια των ανθρώπων με τον κόσμο των ζώων πιστοποιείται από την φρεσκάδα και την ομορφιά της τέχνης των σπηλαίων όπου τα άλογα, ελάφια και βίσονες απεικονίζονται με τέτοια φυσικότητα που δεν μπορεί πλέον να συλληφθεί από ένα σύγχρονο καλλιτέχνη. Είναι η παιδικότητα του ανθρώπινου είδους, η οποία  έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Μπορούμε μόνο να φανταστούμε την ψυχολογία αυτών των πολύ  μακρινών προγόνων μας. Αλλά συνδυάζοντας τις ανακαλύψεις της παλαιοντολογίας και της ανθρωπολογίας είναι δυνατό να αναπαραστήσουμε, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, τον κόσμο από τον οποίο προήλθαμε.

Στην κλασσική ανθρωπολογική μελέτη για την προέλευση της μαγείας και της θρησκείας ο Sir James Frazer γράφει: «Ένας άγριος δύσκολα συλλαμβάνει τη διαφορά μεταξύ του φυσικού και του υπερφυσικού, που συχνά αντιλαμβάνονται οι πιο προχωρημένοι άνθρωποι. Γι’ αυτόν ο κόσμος σε μεγάλο βαθμό έχει δημιουργηθεί από υπερφυσικούς παράγοντες, πράγμα που σημαίνει από όντα που λειτουργούν με παρορμήσεις και κίνητρα σαν και τα δικά του. Σε ένα κόσμο τόσο φανταστικό δε βλέπει κανένα όριο  στην δυνατότητα επηρεασμού των πηγών της φύσης  για δικό του όφελος. Προσευχές, υποσχέσεις ή απειλές μπορεί να του εξασφαλίσουν καλό καιρό και μια επαρκή σοδειά από τους θεούς. Και αν τότε δε χρειάζεται να κάνει έκκληση σε κανένα ανώτερο ον, αυτός ο άγριος κρατάει για τον εαυτό του όλες τις απαραίτητες δυνάμεις για να εξασφαλίσει την καλή διαβίωση του εαυτού του και των πιστών».

Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Η αντίληψη πως η ψυχή υπάρχει χωριστά και έξω από το σώμα από το σώμα προέρχεται από την πλέον πρώιμη περίοδο της αγριότητας. Η βάση γι’ αυτή την αντίληψη είναι αρκετά καθαρή. Όταν κοιμόμαστε η ψυχή φαίνεται να φεύγει από το σώμα και να περιπλανιέται στα όνειρα. Προεκτείνοντας κάτι τέτοιο, η ομοιότητα μεταξύ θανάτου και ύπνου («ο δεύτερος εαυτός του θανάτου» όπως ονόμασε τον ύπνο ο Σαίξπηρ) πρόκρινε την ιδέα πως η ψυχή θα μπορούσε να συνεχίσει να υπάρχει και μετά το θάνατο. Έτσι οι πρώτοι άνθρωποι συμπέραναν πως υπάρχει κάτι μέσα τους που είναι ξεχωριστό από το σώμα τους. Αυτή είναι η ψυχή, η οποία διατάζει το σώμα και μπορεί να κάνει όλων των ειδών τα απίστευτα πράγματα, ακόμα και αν το σώμα κοιμάται. Παρατήρησαν επίσης πως λόγια σοφίας βγαίνουν από τα στόματα των ηλικιωμένων ανθρώπων και συμπέραναν πως, αν και το σώμα φθείρεται, η ψυχή εξακολουθεί να ζει. Για τους ανθρώπους οι οποίοι ήταν συνηθισμένοι στην ιδέα της μετανάστευσης, ο θάνατος φαινόταν σαν η μετανάστευση της ψυχής, η οποία χρειαζόταν τροφή και τα απαραίτητα για το ταξίδι.

Στην αρχή αυτά τα πνεύματα δεν είχαν καμιά συγκεκριμένη κατοικία. Απλώς περιπλανούνταν κάνοντας συνήθως φασαρία, κάτι που υποχρέωνε τους ζωντανούς να προχωρούν σε ασυνήθιστες αποστάσεις ώστε να τα ικανοποιήσουν. Εδώ βρίσκεται η προέλευση των θρησκευτικών τελετών. Τελικά κυριάρχησε η άποψη πως η βοήθεια προς αυτά τα πνεύματα μπορεί να εξασφαλιστεί μέσω της προσευχής. Σε αυτό το στάδιο η θρησκεία (μαγεία), η τέχνη και η επιστήμη δεν ήταν καθόλου διαφοροποιημένες.

Οι πρώιμοι άνθρωποι, μην έχοντας τα μέσα για να εξασφαλίσουν πραγματική ισχύ πάνω στο περιβάλλον τους, προσπάθησαν να πετύχουν σους σκοπούς τους μέσω των μαγικών σχέσεων με τη φύση και έτσι να της υποβάλουν τη θέληση τους. Η στάση των πρωίμων ανθρώπων προς τα πνεύματα - θεούς και προς τα «φετίχ» ήταν τελείως πρακτική. Οι προσευχές είχαν σκοπό να φέρουν αποτελέσματα. Ένας άνθρωπος θα μπορούσε να φτιάξει ένα είδωλο με τα ίδια του τα χέρια και να πέσει μπρούμυτα να το προσκυνήσει. Αλλά αν δεν ερχόταν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, θα μπορούσε να το καταραστεί ή να το χτυπήσει, έτσι ώστε να καταφέρει δια της βίας αυτό που απέτυχε να καταφέρει με τα παρακάλια. Σε αυτόν τον παράξενο κόσμο των ονείρων και των φαντασμάτων, αυτό τον κόσμο της θρησκείας, το πρωτόγονο μυαλό έβλεπε οτιδήποτε γινόταν σαν το αποτέλεσμα αόρατων πνευμάτων. Κάθε θάμνος και ρυάκι ήταν ένα ζωντανό πλάσμα, φιλικό ή εχθρικό. Κάθε τυχαίο γεγονός, όνειρο, πόνος ή αίσθηση οφειλόταν σε ένα πνεύμα. Οι θρησκευτικές ερμηνείες κάλυπταν το κενό που άφηνε η απουσία της γνώσης των νόμων της φύσης. Ακόμα και ο θάνατος δεν γινόταν αντιληπτός ως μια φυσική κατάσταση αλλά σαν το αποτέλεσμα κάποιας επίθεσης από κάποιον θεό.

Για το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξης του ανθρώπινου γένους, τα μυαλά των ανθρώπων ήταν γεμάτα από τέτοιου είδους πράγματα. Και όχι μόνο σε αυτό που ο κόσμος αρέσκεται να περιγράφει με τον όρο πρωτόγονες κοινωνίες. Παρομοίου είδους δεισιδαιμονίες συνεχίζουν να υπάρχουν, με ελάχιστα διαφοροποιημένο προσωπείο, μέχρι και σήμερα. Κάτω από την λεπτή επίστρωση του πολιτισμού καραδοκούν πρωτόγονες και παράλογες τάσεις και ιδέες, οι οποίες έχουν τις ρίζες σε ένα μακρινό παρελθόν που έχει μισοξεχαστεί, αλλά δεν έχει ακόμα ξεχαστεί. Ούτε και θα μπορέσει τελικά να ξεριζωθεί από την ανθρώπινη συνείδηση μέχρι οι άνθρωποι να κατακτήσουν τον πλήρη έλεγχο πάνω στις συνθήκες της ύπαρξης τους.

Πάμπλο Πικάσο – 78 χρόνια μετά την Γκουέρνικα

"Τι νομίζετε ότι είναι ο καλλιτέχνης; Ένας ηλίθιος ο οποίος, αν είναι ζωγράφος, έχει μόνο  μάτια, αν είναι μουσικός έχει μόνο αυτιά, αν είναι ποιητής έχει μια λύρα σε κάθε θάλαμο της καρδιάς του, ή αν είναι πυγμάχος, μόνο μύες; Αντιθέτως, είναι ταυτόχρονα και πολιτικό ον, βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνιση για τα σπαρακτικά, συνταρακτικά ή δυσάρεστα γεγονότα του κόσμου από τα οποία παίρνει και το δικό του χαρακτήρα. Πώς θα ήταν δυνατόν να διαχωρίσεις τον εαυτό σου από τους άλλους ανθρώπους; εξαιτίας ποιας αδιαφορίας θα απομακρύνεις τον εαυτό σου από τη ζωή που τόσο άφθονα φέρνουν μπροστά στα μάτια σου; Όχι, η ζωγραφική δεν γίνεται για να διακοσμήσει διαμερίσματα. Είναι ένα μέσο για επιθετικό και αμυντικό πόλεμο εναντίον του εχθρού". Πάμπλο Πικάσο, Τα Γαλλικά Γράμματα, Μάρτιος του 1945.

Την 26η Απριλίου του 1937 ο στρατηγός Φράνκο με εντολή από το γερμανικό επιτελείο, προχώρησε ενάντια στην Δημοκρατική Ισπανία στον εναέριο βομβαρδισμό της μικρής και ανυπεράσπιστης βασκικής πόλης της Γκουέρνικα. Το μοντέλο όλων των μετέπειτα βομβαρδισμών, με τα βομβαρδιστικά αεροπλάνα Junker και Heinkel της Λεγεώνας “Κόνδωρ”, προκάλεσε μια κόλαση επί της γης με τη μορφή βομβών ακόμα και 1000 λιβρών που έπεσαν σε μια πόλη δέκα χιλιάδων κατοίκων. Τα μαχητικά αεροσκάφη Heinkel, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου, πυροβολούσαν τα πλήθη καθώς αυτά αναζητούσαν διέξοδο στα γύρω χωράφια.

Περίπου δύο μήνες αργότερα, σαν αποτέλεσμα της ήδη υπάρχουσας συμφωνίας μεταξύ του ιδίου και της ισπανικής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, ο Πάμπλο Πικάσο, ο πιο διάσημος καλλιτέχνης του 20ου αιώνα, επρόκειτο να παραδώσει έναν μεγάλο πίνακα για να εγκατασταθεί στο ισπανικό περίπτερο της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού. Κάτω από έντονες αντιδράσεις και συζητήσεις, στα αποκαλυπτήρια παρουσιάστηκε η Γκουέρνικα. Παρά το τεράστιο κύρος του, η κυρίαρχη φιλολογία σπάνια αναφέρει ότι ο Πικάσο ήταν ένας άνθρωπος της Αριστεράς.

Το να αντικρύζει κανείς τον πρωτότυπο αυτόν πίνακα είναι μια αναμφισβήτητα συγκινητική εμπειρία, τονίζουν όσοι είχαν την ευκαιρία να τη ζήσουν. Όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους πίνακες, η αναπαραγωγή τους στερεί την εκφραστική δύναμη που μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο από την πράξη της ζωγραφικής που πραγματοποιείται κατά τη δημιουργία του πρωτότυπου. Το γεγονός αυτό αντανακλά το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στο να ξέρει κανείς κάτι και να το ζει πραγματικά.

Δεν υπάρχει χρώμα σε αυτόν τον πίνακα. Τόσο το χρώμα όσο και η ζωή έχουν αποστραγγιστεί από την επιφάνειά του, και έχουν μείνει μόνο ακραίες αποχρώσεις του γκρι και σιωπή. Αλλά η σιωπή αυτή είναι εκκωφαντική!

Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του πίνακα, ο Πικάσο έγραψε τα εξής, προκειμένου να πολεμήσει τις κατηγορίες για πολιτική αδιαφορία απέναντι στα δεινά της Ισπανίας: “Ο ισπανικός αγώνας είναι ο αγώνας της αντίδρασης ενάντια στο λαό, ενάντια στην ελευθερία. Όλη η ζωή μου ως καλλιτέχνης δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια συνεχή πάλη ενάντια στην αντίδραση και το θάνατο της τέχνης. Πώς θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί για μια στιγμή ότι θα μπορούσα να συμφωνώ με την αντίδραση και το θάνατο; (...) Στον πίνακα στον οποίο εργάζομαι, που θα ονομάσω Γκουέρνικα, και σε όλα μου τα πρόσφατα έργα τέχνης, εκφράζω ξεκάθαρα τον αποτροπιασμό μου προς τη στρατιωτική κάστα που έχει βυθίσει την Ισπανία σε έναν ωκεανό πόνου και θανάτου.”

Aυτός ο ωκεανός αγωνίας και πόνου περιέχεται μέσα στην Γκουέρνικα: Η μητέρα στα αριστερά λικνίζει το νεκρό βρέφος της, καθώς κραυγάζει προς τον ουρανό. Κάτω από αυτήν στο έδαφος κείτεται ο ταυρομάχος που έπεσε απ' το άλογο, με το σπαθί του και τον ίδιο τον εαυτό του τσακισμένο και ηττημένο. Το άλογο αποκαλυπτικό, τρομοκρατημένο, διάτρητο, με το λαιμό του τεντωμένο για μια αλογίσια κραυγή. Δύο γυναίκες σπεύδουν προς το άλογο και το κέντρο του πίνακα, με το ένα χέρι τεντωμένο πάνω από το κεφάλι κρατώντας ένα κερί που φωτίζει το χαμό, ενώ μια ακόμα γυναίκα καταρρέει, με τα χέρια απλωμένα προς τον ουρανό, ικετεύοντας μοναχικά αυτούς που σπέρνουν τον θάνατο.

Το μάτι που εκπέμπει φως από την κορυφή του πίνακα αποτελεί τόσο τον μάρτυρα του μακελειού αλλά και μια προτροπή να κοιτάξει και να δει ο κόσμος αυτόν τον τρόμο.

Ο Πικάσο απαγόρευσε την έκθεση του πίνακα στην Ισπανία υπό το καθεστώς του Φράνκο, και μόλις το 1981 η Γκουέρνικα μεταφέρθηκε στη Μαδρίτη από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Περισσότερο από κάθε άλλo έργο της σύγχρονης εποχής, το έργο αυτό απεύθυνε αναμφίβολα τη σημασία του και την αναγκαιότητά του, σε ένα ευρύ κοινό.

Ο θρίαμβος κάθε σπουδαίου έργου τέχνης είναι η διαλεκτική σχέση της μορφής που γίνεται περιεχόμενο και του περιεχομένου που γίνεται μορφή. Οι σοσιαλιστές αγωνιστές γνωρίζουν καλά την "φρίκη δίχως τέλος", που διαιωνίζει ο καπιταλισμός. Αλλά υπάρχει και ένα άλλο μέλλον που φωτίζεται τόσο με ελπίδα όσο και με ζωή. Και μέχρι τότε, χρειάζεται να έχουμε την τέχνη.

Η προφητική περιγραφή του πολέμου και τα πέπλα του σκότους και του θανάτου που έπεσαν πάνω στον άμαχο πληθυσμό, ακόμα αντηχούν. Στο βαθμό που αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια που εκφράζεται σε αυτό το έργο, η Γκουέρνικα αποτελεί ίσως το σπουδαιότερο έργο ζωγραφικής του 20ου αιώνα.

Κατερίνα Κ.