Τις δύο τελευταίες δεκαετίες είμαστε
μάρτυρες ενός μπαράζ προπαγάνδας ενάντια στον Mαρξισμό και την επαναστατική του
κληρονομιά. Από τότε που κατέρρευσε ο σταλινισμός - όχι ο σοσιαλισμός αλλά μια
τερατωδώς παραμορφωμένη καρικατούρα του Mαρξισμού - τα κυρίαρχα μέσα
ενημέρωσης, τα πανεπιστήμια, οι καθηγητές και οι ιστορικοί επιτίθενται στον
Mαρξισμό, για να τον δυσφημίσουν. Εδώ θα εξετάσουμε τους πιο κοινούς μύθους για
το Mαρξισμό και το σοσιαλισμό.
Είναι ο σοσιαλισμός και η δημοκρατία
ασύμβατοι;
Τα σταλινικά καθεστώτα στην Σοβιετική
Ένωση, την Ανατολική Ευρώπη, την Κίνα και αλλού είναι οι πιο κοινές περιπτώσεις
που χρησιμοποιούνται για την επίθεση εναντίον του μαρξισμού. Πολλές από τις
διαστρεβλώσεις για τον Μαρξισμό μπορούν να συνδεθούν με την εγκαθίδρυση της
πρώτης εργατικής κυβέρνησης στον κόσμο με ένα σαφώς επαναστικό πρόγραμμα -
αυτήν των Ρώσων Μπολσεβίκων. Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 περιγράφεται απλά
ως ένα “πραξικόπημα” και ο Μαρξισμός εξισώνεται με τα εγκλήματα του Στάλιν.
Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι αυτά τα
σταλινικά καθεστώτα είχαν μία τεράστια γραφειοκρατική κάστα στην κορυφή της
κοινωνίας και στερούνταν κάθε βασικού δημοκρατικού δικαιώματος. Τέτοια ιστορικά
παραδείγματα χρησιμοποιούνται για να “αποδείξουν” ότι σοσιαλισμός και δημοκρατία
είναι έννοιες εντελώς ασύμβατες.
Ωστόσο, η μελέτη της Ρωσικής Επανάστασης
αποκαλύπτει την άνθιση της κοινωνίας αμέσως μετά τη νίκη της επανάστασης: την
αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας και της έκτρωσης, τη σύσταση δωρεάν γενικής
ιατρικής περίθαλψης και εκπαίδευσης, μία ραγδαία αναπτυσσόμενη οικονομία και
γιγάντια βήματα προόδου στην επιστήμη και τον πολιτισμό.
Πολλές από τις κατακτήσεις της
Επανάστασης χάθηκαν υπό την ηγεσία του Στάλιν. Αλλά αυτή η διαδικασία του
εκφυλισμού σε ένα απολυταρχικό καθεστώς δεν είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του
Μαρξισμού - όπως θα ήθελαν να πιστεύουμε η αστική τάξη και τα φερέρωνά της -
αλλά το αποτέλεσμα της προσπάθειας να οικοδομηθεί μια σοσιαλιστική κοινωνία σε
μία απομονωμένη και οικονομικά καθυστερημένη χώρα.
Πρέπει επίσης, να ρίξουμε μια ματιά στο
πώς μοιάζει η δημοκρατία στον καπιταλισμό. Παρατηρώντας τον κόσμο σήμερα, όπου
- παρά την κρίση στην οικονομία και τη λιτότητα ανά την υφήλιο - οι πλούσιοι
γίνονται πλουσιότεροι, είναι προφανές ότι η κοινωνία και η οικονομία
λειτουργούν προς όφελος μιας πολύ μικρής μειοψηφίας: των τραπεζιτών, των
βιομηχάνων, των χρηματιστών, δηλαδή της αστικής τάξης. Αυτό το “1%”, μέσω της
ιδιοκτησίας και του ελέγχου των βασικών μοχλών της οικονομίας, είναι οι μόνοι
άνθρωποι που πραγματικά έχουν λόγο σε ό,τι αφορά τις μεγάλης σημασίας αποφάσεις
στην κοινωνία. Η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας - το 99% - δεν έχει
σχεδόν κανένα λόγο στο πώς αυτή λειτουργεί.
Υπό αυτή την έννοια, ο καπιταλισμός
μπορεί να περιγραφεί ως η δικτατορία του κεφαλαίου. Αυτό δεν αναιρεί τη
δημοκρατική μορφή που παίρνει η κυβέρνηση με τα εκλεγμένα κοινοβούλια, την
ελευθερία του λόγου κλπ. αλλά εκφράζει το γεγονός ότι το κράτος σε αυτές τις
χώρες υπάρχει για να διαιωνίζει ένα συγκεκριμένο σύνολο σχέσεων ιδιοκτησίας και
εξουσίας. Πολύ απλά, το κράτος σε μία αστική κοινωνία υπάρχει για να διατηρεί
τον καπιταλισμό και τα προνόμια της αστικής τάξης.
Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε πιο
ξεκάθαρα στην Ευρώπη, όπου εκλεγμένες κυβερνήσεις πετάχτηκαν στο περιθώριο και
αντικαταστάθηκαν από μη εκλεγμένους τεχνοκράτες, που επιβλήθηκαν από την
Κομισιόν και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο όνομα του αποκαλούμενου
“εθνικού συμφέροντος”, δηλαδή του συμφέροντος των χρηματιστικών αγορών και των
επιχειρηματικών μεγαλοεπενδυτών. Η επιβληθείσα λιτότητα σε χώρες όπως η Ελλάδα
και η Ισπανία έχει οδηγήσει σε πραγματικές φρίκες αντίστοιχες με κάποιες εκ των
χειρότερων δικτατοριών στην ιστορία. Και όλα αυτά, ενώ δισεκατομμύρια κάθονται
αναπαυτικά σε τραπεζικούς λογαριασμούς των μεγαλύτερων επιχειρήσεων που είναι
απρόθυμες να επενδύσουν, γιατί δεν μπορούν να κερδοφορήσουν.
Ενάντια σε αυτή τη δικτατορία του
κεφαλαίου, ο Μαρξ και ο Λένιν μιλούσαν για τη “δικτατορία του προλεταριάτου”:
στην ουσία, μια κοινωνία όπου η άρχουσα τάξη είναι η εργατική τάξη - την οποία
αποτελούν αυτοί, οι οποίοι στον καπιταλισμό εξαρτώνται από έναν μισθό για την
επιβίωσή τους. Σε μια σοσιαλιστική κοινωνία, η οικονομία θα λειτουργούσε όχι
για τα κέρδη μιας μικρής μειοψηφίας αλλά για τις ανάγκες της συντριπτικής
πλειοψηφίας υπό ένα ορθολογικό και δημοκρατικό σχέδιο παραγωγής. Αντί για μια
απλή ψηφοφορία εκλεγμένων πολιτικών μια φορά κάθε μερικά χρόνια, συνηθισμένοι
άνθρωποι θα είχαν πραγματικό λόγο στην καθημερινή λειτουργία της κοινωνίας.
Η εμπειρία της Ρωσίας έχει οδηγήσει
πολλούς να βλέπουν τον Μαρξισμό, τον κομμουνισμό και το σοσιαλισμό ως ψευδώνυμα
για τη δικτατορία και για ιδέες έμφυτα ενάντιες στη δημοκρατία. Αυτό θα ήταν
ένα τεράστιο λάθος. Οι μαρξιστές είναι οι μεγαλύτεροι αγωνιστές στη μάχη για
δημοκρατικά δικαιώματα, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας εργαλεία στην πάλη για
καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και της οργάνωσης
επιτρέπει στους εργάτες να σχηματίσουν ισχυρά συνδικάτα και πολιτικά κόμματα,
με τα οποία μπορούν να οργανώσουν την κοινή τους πάλη. Το δικαίωμα στην
ελευθερία του λόγου επιτρέπει στους επαναστάτες να διαδίδουν τις επαναστατικές
ιδέες και το πρόγραμμα για το μετασχηματισμό της κοινωνίας. Όλα αυτά τα
δικαιώματα δεν παραχωρήθηκαν από την “πεφωτισμένη” άρχουσα τάξη αλλά κατακτήθηκαν
από την πάλη των εργάτων.
Τα δημοκρατικά δικαιώματα, ωστόσο, στον
καπιταλισμό μπορούν να είναι μόνο προσωρινές κατακτήσεις ή νομικές διατυπώσεις.
Η ανάγκη της αστικής τάξης να διατηρήσει την κυριαρχία της στους μοχλούς της
εξουσίας έχει ως επακόλουθο την αναπόφευκτη υπονόμευση των δικαιωμάτων και των
μεταρρυθυμίσεων που κερδήθηκαν από την εργατική τάξη, όταν ξεσπά η κρίση και οι
καπιταλιστές αρνούνται να αφήσουν τα συμφέροντά τους να απειληθούν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα που το αποδεικνύει είναι η χρήση, όπως προαναφέρθηκε,
μη εκλεγμένων τεχνοκρατών πρόσφατα στην Ευρώπη, για να εφαρμοστούν μέτρα λιτότητας παρά την ευρεία λαϊκή
αντίθεση.
Αντίθετα, οι σοσιαλιστές αγωνίζονται για
κάθε δημοκρατικό δικαίωμα της εργατικής τάξης. Αυτό που προσφέρουν, όμως, οι μαρξιστές
είναι ένας τρόπος να εξασφαλιστεί η μονιμότητα αυτών των δικαιωμάτων και η
παροχή γνήσιας δημοκρατίας. Σε τελική ανάλυση, η πραγματική δημοκρατία είναι
ένα ζήτημα χρόνου - χρόνου για συνηθισμένους ανθρώπους να αναμιχθούν σε
πολιτικές δραστηριότητες και τη λειτουργία της κοινωνίας, παρά να είναι
υποχρεωμένοι να εργάζονται 50-60 ώρες την εβδομάδα απλά για να επιβιώσουν.
Με τη λειτουργία της οικονομίας υπό ένα
ορθολογικό πλάνο θα μπορούσε να εξαλειφθεί η ανεργία και να μοιραστεί ο χρόνος
εργασίας, και ετσι να μειωθούν οι ώρες της εργάσιμης ημέρας και να
εξοικονομηθεί ελεύθερος χρόνος. Η επένδυση στην τεχνολογία θα μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί για περαιτέρω μείωση της εργατικής ημέρας, δημιουργώντας γνήσιες
υλικές συνθήκες, για να συμμετέχουν οι άνθρωποι στις δημοκρατικές διαδικασίες
λήψης αποφάσεων και οικονομικού σχεδιασμού στην κοινωνία.
Μέλπω Α., Νίκος Σ., Μάχη Κ., Νίκος Θ.
Συνεχίζεται
Μέλπω Α., Νίκος Σ., Μάχη Κ., Νίκος Θ.