Η φιλοσοφία του διαλεκτικού υλισμού, που επεξεργάστηκαν πρώτοι ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, ασχολείται με πολλά περισσότερα από την πολιτική και την οικονομία: είναι μια κοσμοθεωρία. Ολόκληρη η «φύση», όπως απέδειξε ιδίως ο Ένγκελς στα γραπτά του, αποτελεί μια τρανή επιβεβαίωση της ορθότητας του υλισμού και της διαλεκτικής. «Η ενασχόληση μου με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες», έγραφε, «έγινε προκειμένου να πείσω τον εαυτό μου και με λεπτομέρεια (...) ότι στη φύση, μέσα στο συνονθύλευμα των αναρίθμητων αλλαγών, ενυπάρχουν οι ίδιοι διαλεκτικοί νόμοι της κίνησης, οι οποίοι στην ιστορική εξέλιξη διέπουν την πορεία των φαινομενικά τυχαίων γεγονότων».
Από τότε, κάθε νέα σημαντική πρόοδος στην επιστήμη επιβεβαίωσε τη μαρξιστική ανάλυση και το διαλεκτικό υλισμό, αν και οι επιστήμονες, λόγω των πολιτικών επιπτώσεων μιας σύνδεσής τους με τον μαρξισμό, σπάνια αναγνωρίζουν τον διαλεκτικό υλισμό. Τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη της θεωρίας του χάους παρέχει μια ακόμα, εκπληκτική επιβεβαίωση των θεμελιωδών ιδεών των ιδρυτών του επιστημονικού σοσιαλισμού – ο οποίος προσπαθεί να κατανοήσει την κίνηση και την εξέλιξη της κοινωνίας μέσω κάποιων βασικών «νόμων» – όπως η αλληλοσύνδεση των αντιθέτων (για παράδειγμα η στενή σχέση μεταξύ «τάξης» και «χάους») και η δυναμική, ασταμάτητη εξέλιξη των φαινομένων.
Αλληλεπίδρασεις
Ας ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα. Το ανθρώπινο σώμα, αποτελείται κατά 99% μόνο από αέρα, νερό, άνθρακα και ασβέστιο, ενώ ίχνη σιδήρου, ψευδάργυρου, φώσφορου και θείου συνεισφέρουν στο υπόλοιπο 1%. Αν διαλυθεί οποιοσδήποτε από εμάς στα συστατικά του, τότε δεν θα αξίζουμε κάτι περισσότερο από λίγα ευρώ, σε προφανή αναντιστοιχία με τις πολυάριθμες ικανότητες του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, είμαστε κάτι περισσότερο από το απλό άθροισμα των συστατικών μας, κάτι που η μηχανιστική σκέψη, που αντιμετωπίζει τα αντικείμενα σαν συνοθύλευμα ανεξάρτητων ατόμων, αδυνατεί να εξηγήσει.
Οι αστοί φιλόσοφοι αντιμετώπιζαν τα φαινόμενα το φυσικού κόσμου που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν με μια τέτοια μηχανιστική αντίληψη, σαν πλήρως χαοτικές καταστάσεις, χωρίς κανενός είδους νόμους, οι οποίες χρειάζονταν έναν «Θεό» ή κάποιον άλλο εξωτερικό παράγοντα για να δημιουργήσει μια «τάξη» από αυτές.
Συγκεκριμένα, η αδυναμία αυτής της κοσμοαντίληψης να εξηγήσει τη δυνατότητα αντικειμενικής γνώσης οδήγησαν τον Γερμανό φιλόσοφο Χέγκελ στην διατύπωση των βασικών νόμων της διαλεκτικής, ως εσωτερικές διεργασίες των φαινομένων (δηλαδή ως νόμους που προϋπάρχουν και είναι συνδεδεμένοι με τα ίδια τα φαινόμενα). Η άκαμπτη αντίθεση μεταξύ του νου ως οργανωμένης κι ενωμένης οντότητας και του φυσικού κόσμου ως χαοτικού, τυχαίου και ακατανόητου που προωθούταν από φιλοσόφους όπως ο Καντ, οδηγούσε σε αδιέξοδο. Δεν μπορούσε να εξηγηθεί η σχέση μεταξύ των ιδεών και των αντικειμένων που αυτές περιέγραφαν.
Τύχη και Χάος
Τα περισσότερα φυσικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένης και της ανθρώπινης κοινωνίας, ανήκουν στην κατηγορία συστημάτων και φαινομένων που είναι αδύνατο να περιγραφούν με έναν αυστηρά αιτιοκρατικό (ντετερμινιστικό) τρόπο, δηλαδή να προβλεφθεί ακριβώς η εξέλιξη τους. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την ταφόπλακα για τη μηχανιστική, νευτώνεια αντίληψη του κόσμου γύρω μας. Για παράδειγμα, το ηλιακό μας σύστημα, αν κι αποτελεί ένα σύστημα με σταθερά μέρη που φαίνεται να αλληλεπιδρούν συνέχεια με τον ίδιο τρόπο, δεν εξελίσσεται ακριβώς έτσι αν το παρατηρήσει κανείς για άπλετο χρόνο, καθώς καμία αλληλεπίδραση δεν είναι στην πραγματικότητα πανομοιότυπη. Ακόμα πιο ξεκάθαρες για την αποτυχία μιας απόλυτα οργανωμένης και θεϊκά σχεδιασμένης εξέλιξης, είναι οι ατελέσφορες προσπάθειες για ακριβή πρόβλεψη του καιρού.
Ωστόσο, η φύση δεν είναι τελείως απρόβλεπτη και ακατανόητη. Όλα τα φαινόμενα εξελίσσονται μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες. Έτσι για παράδειγμα, η φαινομενικά τυχαία αλληλεπίδραση μεταξύ κάθε κόκκου άμμου και του ανέμου γίνεται μέσα σε ένα συνολικότερο πλαίσιο, όπου κάθε κόκκος αναγκαστικά αλληλεπιδρά και με εκατομμύρια άλλους. Από αυτή τη διαδικασία προκύπτουν, με περισσότερο ή λιγότερο προβλέψιμο τρόπο, οι αμμοθίνες. Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως ενώ δεν μπορούμε με απόλυτη ακρίβεια να περιγράψουμε τον τρόπο δημιουργίας και τα λεπτομερή χαρακτηριστικά του κάθε αμμόλοφου, μπορούμε να προβλέψουμε τη δημιουργία του και τη γενική μορφή που θα έχει. Μια χαοτική διαδικασία που μοιάζει αδύνατο να περιγραφεί επακριβώς, μπορεί να οδηγήσει σε αυτοοργανωμένες δομές!
Η παραπάνω διαπίστωση είναι πολύ σημαντική ώστε να κατανοηθεί τόσο η θεωρία του χάους, όσο και να μελετηθεί η εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας μέσω του διαλεκτικού υλισμού: τα τυχαία φαινόμενα, όσο τυχαία και ασύνδετα κι αν φαίνονται, εκφράζουν μια γενική αναγκαιότητα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα από τη χαοτική δυναμική λέει ότι το πέταγμα μιας πεταλούδας μπορεί να επιφέρει κατακλυσμιαίες αλλαγές στην άλλη άκρη του πλανήτη, θέλοντας να τονίσει το γεγονός ότι μικρές αλλαγές σε ένα χαοτικό σύστημα, μπορούν να επιφέρουν σημαντικά αποτελέσματα πολύ μεγαλύτερης κλίμακας. Ο διαλεκτικός υλισμός με τον νόμο της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα εξηγεί αυτό το φαινόμενο, ωστόσο προσθέτει ότι για να υπάρξει αυτή η αλλαγή απαιτούνται οι κατάλληλες συνθήκες. Χωρίς αυτό το γενικό πλαίσιο, δεν μπορεί να λυθεί το μυστήριο του γιατί να μην ζούμε σε έναν απόλυτα χαοτικό κόσμο, όπου η ύπαρξη τόσων πολυάριθμων αλληλεπιδράσεων κάθε στιγμή θα οδηγούσε σε ευρύτατες αλλαγές σε όλο το σύστημα.
Ακόμα, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί στις αναλογίες που κάνουμε. Μπορεί να είναι δυνατόν να παρατηρήσουμε τα ίδια μαθηματικά μοτίβα σε διάφορα μοντέλα ή χαοτικά συστήματα, αλλά με δεδομένη τη σχεδόν απεριόριστη πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κοινωνίας και οικονομίας, είναι αδιανόητο ότι σημαντικά γεγονότα, όπως για παράδειγμα οι πόλεμοι, δεν θα διαταράξουν αυτά τα πρότυπα. Όμως παρόλα αυτά, η λειτουργία και η εξέλιξη της κοινωνίας προσφέρεται για επιστημονική μελέτη. Σε αντίθεση με εκείνους που βλέπουν τη κάθε ιστορική περίοδο ως στατική κι αδυνατούν να αντιληφθούν τις αλλαγές που συντελούνται και τις αιτίες τους, οι μαρξιστές αναλύουν την ανθρώπινη ανάπτυξη παίρνοντας σαν σημείο εκκίνησης τις υλικές δυνάμεις και προχωρούν σε μια επιστημονική περιγραφή των κοινωνικών φαινομένων, όπως η ύπαρξη κοινωνικών τάξεων και ούτω καθεξής. Εάν η ανάπτυξη της επιστήμης του χάους οδηγήσει στην αποδοχή ότι μια πιο αυστηρά επιστημονική μέθοδος μπορεί να είναι έγκυρη στην πολιτική και την οικονομία, τότε αυτό θα αποτελέσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τους μαρξιστές. Ωστόσο, όπως ο Μαρξ και ο Ένγκελς τόνιζαν πάντα, η δική τους επιστήμη είναι μια μη ακριβής επιστήμη, πράγμα που σημαίνει ότι οι γενικές τάσεις και οι εξελίξεις θα μπορούσαν να εντοπιστούν, αλλά μια λεπτομερής και βαθιά γνώση όλων των συνθηκών σε κάθε περίοδο δεν είναι δυνατή.
Ιδεαλισμός
Η πολλά υποσχόμενη θεωρία του χάους, όπως και κάθε άλλη προηγμένη φυσική θεωρία, συνοδεύεται από ένα πλήθος μαθηματικών μοντέλων που μπορούν να αναπαράγουν τα παρατηρούμενα φυσικά φαινόμενα. Ωστόσο, αυτή η σύνδεση με τα μαθηματικά οφείλει να γίνεται με προσοχή. Σύμφωνα με τη θεωρία, η μη προβλεψιμότητα προκύπτει από αρχικά μικρές διαταραχές στους απλούς μαθηματικούς «νόμους» που διέπουν ένα φυσικό σύστημα, οι οποίες γρήγορα εξελίσσονται σε μεγάλες αποκλίσεις. Αλλά τότε προκύπτει το ερώτημα, από πού προέρχονται αυτές οι ίδιες οι μικρές αποκλίσεις; Το παράδοξο λύνεται αν ξεπεράσει κανείς την ιδεαλιστική (την φιλοσοφική άποψη ότι το πνεύμα δημιουργεί ή καθορίζει την ύλη) αντιμετώπιση των μαθηματικών και δεχθεί ότι αυτά, περισσότερο ή λιγότερο, γενικεύουν προσεγγιστικά την σχέση αιτίου κι αποτελέσματος που υπάρχει στον πραγματικό φυσικό κόσμο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να εξηγήσουμε πώς οι «κανόνες» που φαίνεται να διέπουν την πραγματικότητα, μπορούν να αλλάξουν ή να αποκλίνουν από το αναμενόμενο, αλλά και τελικά να επιστρέφουν σε αυτό.
Η αρχή πίσω από αυτή τη σκέψη είναι εξαιρετικά σημαντική για τους μαρξιστές, γιατί δείχνει πώς κάτι που προκύπτει από μια συγκεκριμένη βάση και σε απόλυτη εξάρτηση από αυτήν, μπορεί μέσα από τη συνεχή αλληλεπίδραση και ανατροφοδότηση με τη βάση του, να αναπτύξει στην πορεία τους δικούς του νόμους και να γίνει εν μέρει ανεξάρτητο από εκείνη. Με αυτό τον τρόπο οφείλουμε να αναλύσουμε στην πιο γενική τους έννοια, τις ανθρώπινες ιδέες, τον πολιτισμό, την πολιτική και την ιδεολογία, τα οποία εξαρτώνται από την υλική οικονομική βάση της κοινωνίας, αλλά αναπτύσσουν τη δική τους λογική, που προκύπτει από αντιφάσεις σε αυτήν την υλική βάση (την οικονομία) και από τη συνεχή αλληλεπίδραση μαζί της.
Όλα τα φυσικά φαινόμενα παρουσιάζουν νόμους και μια μορφή οργάνωσης, αλλά την ίδια στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη και σε μια συνεχή πορεία από τη γέννηση προς το θάνατο. Πόσα αστέρια γεννιούνται και καταλήγουν να εκραγούν, πόσοι πλανήτες δημιουργούνται και καταλήγουν να συγκρούονται; Ομοίως, το καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα γεννήθηκε, πέρασε την περίοδο της «νιότης» του και σήμερα βρίσκεται στη φάση της ιστορικής παρακμής του. Η κρίση οδηγεί αναπόφευκτα την εργατική τάξη στην κατανόηση ότι το σύστημα στο σύνολό του πρέπει να «πεταχτεί», έχει έρθει η ώρα του θανάτου του.
Η τάση για αυτο-οργάνωση στη φύση, είναι και η βάση για τη δημιουργία της ανθρώπινης συνειδητής σκέψης μέσα από το άθροισμα των ατόμων, των μορίων και των κυττάρων που αποτελούν τον ανθρώπινο οργανισμό και τον εγκέφαλο. Αλλά αυτή η σκέψη μπορεί να φτάσει στις μέγιστες δυνατότητές της μόνο σε μια απελευθερωμένη, σοσιαλιστική κοινωνία, η οποία έχει επίγνωση και αντιμετωπίζει συνειδητά όλες τις φυσικές και πνευματικές ανάγκες της!
Μάριος Καλομενόπουλος
Αλληλεπίδρασεις
Ας ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα. Το ανθρώπινο σώμα, αποτελείται κατά 99% μόνο από αέρα, νερό, άνθρακα και ασβέστιο, ενώ ίχνη σιδήρου, ψευδάργυρου, φώσφορου και θείου συνεισφέρουν στο υπόλοιπο 1%. Αν διαλυθεί οποιοσδήποτε από εμάς στα συστατικά του, τότε δεν θα αξίζουμε κάτι περισσότερο από λίγα ευρώ, σε προφανή αναντιστοιχία με τις πολυάριθμες ικανότητες του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, είμαστε κάτι περισσότερο από το απλό άθροισμα των συστατικών μας, κάτι που η μηχανιστική σκέψη, που αντιμετωπίζει τα αντικείμενα σαν συνοθύλευμα ανεξάρτητων ατόμων, αδυνατεί να εξηγήσει.
Οι αστοί φιλόσοφοι αντιμετώπιζαν τα φαινόμενα το φυσικού κόσμου που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν με μια τέτοια μηχανιστική αντίληψη, σαν πλήρως χαοτικές καταστάσεις, χωρίς κανενός είδους νόμους, οι οποίες χρειάζονταν έναν «Θεό» ή κάποιον άλλο εξωτερικό παράγοντα για να δημιουργήσει μια «τάξη» από αυτές.
Συγκεκριμένα, η αδυναμία αυτής της κοσμοαντίληψης να εξηγήσει τη δυνατότητα αντικειμενικής γνώσης οδήγησαν τον Γερμανό φιλόσοφο Χέγκελ στην διατύπωση των βασικών νόμων της διαλεκτικής, ως εσωτερικές διεργασίες των φαινομένων (δηλαδή ως νόμους που προϋπάρχουν και είναι συνδεδεμένοι με τα ίδια τα φαινόμενα). Η άκαμπτη αντίθεση μεταξύ του νου ως οργανωμένης κι ενωμένης οντότητας και του φυσικού κόσμου ως χαοτικού, τυχαίου και ακατανόητου που προωθούταν από φιλοσόφους όπως ο Καντ, οδηγούσε σε αδιέξοδο. Δεν μπορούσε να εξηγηθεί η σχέση μεταξύ των ιδεών και των αντικειμένων που αυτές περιέγραφαν.
Τύχη και Χάος
Τα περισσότερα φυσικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένης και της ανθρώπινης κοινωνίας, ανήκουν στην κατηγορία συστημάτων και φαινομένων που είναι αδύνατο να περιγραφούν με έναν αυστηρά αιτιοκρατικό (ντετερμινιστικό) τρόπο, δηλαδή να προβλεφθεί ακριβώς η εξέλιξη τους. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την ταφόπλακα για τη μηχανιστική, νευτώνεια αντίληψη του κόσμου γύρω μας. Για παράδειγμα, το ηλιακό μας σύστημα, αν κι αποτελεί ένα σύστημα με σταθερά μέρη που φαίνεται να αλληλεπιδρούν συνέχεια με τον ίδιο τρόπο, δεν εξελίσσεται ακριβώς έτσι αν το παρατηρήσει κανείς για άπλετο χρόνο, καθώς καμία αλληλεπίδραση δεν είναι στην πραγματικότητα πανομοιότυπη. Ακόμα πιο ξεκάθαρες για την αποτυχία μιας απόλυτα οργανωμένης και θεϊκά σχεδιασμένης εξέλιξης, είναι οι ατελέσφορες προσπάθειες για ακριβή πρόβλεψη του καιρού.
Ωστόσο, η φύση δεν είναι τελείως απρόβλεπτη και ακατανόητη. Όλα τα φαινόμενα εξελίσσονται μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες. Έτσι για παράδειγμα, η φαινομενικά τυχαία αλληλεπίδραση μεταξύ κάθε κόκκου άμμου και του ανέμου γίνεται μέσα σε ένα συνολικότερο πλαίσιο, όπου κάθε κόκκος αναγκαστικά αλληλεπιδρά και με εκατομμύρια άλλους. Από αυτή τη διαδικασία προκύπτουν, με περισσότερο ή λιγότερο προβλέψιμο τρόπο, οι αμμοθίνες. Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως ενώ δεν μπορούμε με απόλυτη ακρίβεια να περιγράψουμε τον τρόπο δημιουργίας και τα λεπτομερή χαρακτηριστικά του κάθε αμμόλοφου, μπορούμε να προβλέψουμε τη δημιουργία του και τη γενική μορφή που θα έχει. Μια χαοτική διαδικασία που μοιάζει αδύνατο να περιγραφεί επακριβώς, μπορεί να οδηγήσει σε αυτοοργανωμένες δομές!
Η παραπάνω διαπίστωση είναι πολύ σημαντική ώστε να κατανοηθεί τόσο η θεωρία του χάους, όσο και να μελετηθεί η εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας μέσω του διαλεκτικού υλισμού: τα τυχαία φαινόμενα, όσο τυχαία και ασύνδετα κι αν φαίνονται, εκφράζουν μια γενική αναγκαιότητα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα από τη χαοτική δυναμική λέει ότι το πέταγμα μιας πεταλούδας μπορεί να επιφέρει κατακλυσμιαίες αλλαγές στην άλλη άκρη του πλανήτη, θέλοντας να τονίσει το γεγονός ότι μικρές αλλαγές σε ένα χαοτικό σύστημα, μπορούν να επιφέρουν σημαντικά αποτελέσματα πολύ μεγαλύτερης κλίμακας. Ο διαλεκτικός υλισμός με τον νόμο της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα εξηγεί αυτό το φαινόμενο, ωστόσο προσθέτει ότι για να υπάρξει αυτή η αλλαγή απαιτούνται οι κατάλληλες συνθήκες. Χωρίς αυτό το γενικό πλαίσιο, δεν μπορεί να λυθεί το μυστήριο του γιατί να μην ζούμε σε έναν απόλυτα χαοτικό κόσμο, όπου η ύπαρξη τόσων πολυάριθμων αλληλεπιδράσεων κάθε στιγμή θα οδηγούσε σε ευρύτατες αλλαγές σε όλο το σύστημα.
Ακόμα, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί στις αναλογίες που κάνουμε. Μπορεί να είναι δυνατόν να παρατηρήσουμε τα ίδια μαθηματικά μοτίβα σε διάφορα μοντέλα ή χαοτικά συστήματα, αλλά με δεδομένη τη σχεδόν απεριόριστη πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κοινωνίας και οικονομίας, είναι αδιανόητο ότι σημαντικά γεγονότα, όπως για παράδειγμα οι πόλεμοι, δεν θα διαταράξουν αυτά τα πρότυπα. Όμως παρόλα αυτά, η λειτουργία και η εξέλιξη της κοινωνίας προσφέρεται για επιστημονική μελέτη. Σε αντίθεση με εκείνους που βλέπουν τη κάθε ιστορική περίοδο ως στατική κι αδυνατούν να αντιληφθούν τις αλλαγές που συντελούνται και τις αιτίες τους, οι μαρξιστές αναλύουν την ανθρώπινη ανάπτυξη παίρνοντας σαν σημείο εκκίνησης τις υλικές δυνάμεις και προχωρούν σε μια επιστημονική περιγραφή των κοινωνικών φαινομένων, όπως η ύπαρξη κοινωνικών τάξεων και ούτω καθεξής. Εάν η ανάπτυξη της επιστήμης του χάους οδηγήσει στην αποδοχή ότι μια πιο αυστηρά επιστημονική μέθοδος μπορεί να είναι έγκυρη στην πολιτική και την οικονομία, τότε αυτό θα αποτελέσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τους μαρξιστές. Ωστόσο, όπως ο Μαρξ και ο Ένγκελς τόνιζαν πάντα, η δική τους επιστήμη είναι μια μη ακριβής επιστήμη, πράγμα που σημαίνει ότι οι γενικές τάσεις και οι εξελίξεις θα μπορούσαν να εντοπιστούν, αλλά μια λεπτομερής και βαθιά γνώση όλων των συνθηκών σε κάθε περίοδο δεν είναι δυνατή.
Ιδεαλισμός
Η πολλά υποσχόμενη θεωρία του χάους, όπως και κάθε άλλη προηγμένη φυσική θεωρία, συνοδεύεται από ένα πλήθος μαθηματικών μοντέλων που μπορούν να αναπαράγουν τα παρατηρούμενα φυσικά φαινόμενα. Ωστόσο, αυτή η σύνδεση με τα μαθηματικά οφείλει να γίνεται με προσοχή. Σύμφωνα με τη θεωρία, η μη προβλεψιμότητα προκύπτει από αρχικά μικρές διαταραχές στους απλούς μαθηματικούς «νόμους» που διέπουν ένα φυσικό σύστημα, οι οποίες γρήγορα εξελίσσονται σε μεγάλες αποκλίσεις. Αλλά τότε προκύπτει το ερώτημα, από πού προέρχονται αυτές οι ίδιες οι μικρές αποκλίσεις; Το παράδοξο λύνεται αν ξεπεράσει κανείς την ιδεαλιστική (την φιλοσοφική άποψη ότι το πνεύμα δημιουργεί ή καθορίζει την ύλη) αντιμετώπιση των μαθηματικών και δεχθεί ότι αυτά, περισσότερο ή λιγότερο, γενικεύουν προσεγγιστικά την σχέση αιτίου κι αποτελέσματος που υπάρχει στον πραγματικό φυσικό κόσμο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να εξηγήσουμε πώς οι «κανόνες» που φαίνεται να διέπουν την πραγματικότητα, μπορούν να αλλάξουν ή να αποκλίνουν από το αναμενόμενο, αλλά και τελικά να επιστρέφουν σε αυτό.
Η αρχή πίσω από αυτή τη σκέψη είναι εξαιρετικά σημαντική για τους μαρξιστές, γιατί δείχνει πώς κάτι που προκύπτει από μια συγκεκριμένη βάση και σε απόλυτη εξάρτηση από αυτήν, μπορεί μέσα από τη συνεχή αλληλεπίδραση και ανατροφοδότηση με τη βάση του, να αναπτύξει στην πορεία τους δικούς του νόμους και να γίνει εν μέρει ανεξάρτητο από εκείνη. Με αυτό τον τρόπο οφείλουμε να αναλύσουμε στην πιο γενική τους έννοια, τις ανθρώπινες ιδέες, τον πολιτισμό, την πολιτική και την ιδεολογία, τα οποία εξαρτώνται από την υλική οικονομική βάση της κοινωνίας, αλλά αναπτύσσουν τη δική τους λογική, που προκύπτει από αντιφάσεις σε αυτήν την υλική βάση (την οικονομία) και από τη συνεχή αλληλεπίδραση μαζί της.
Όλα τα φυσικά φαινόμενα παρουσιάζουν νόμους και μια μορφή οργάνωσης, αλλά την ίδια στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη και σε μια συνεχή πορεία από τη γέννηση προς το θάνατο. Πόσα αστέρια γεννιούνται και καταλήγουν να εκραγούν, πόσοι πλανήτες δημιουργούνται και καταλήγουν να συγκρούονται; Ομοίως, το καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα γεννήθηκε, πέρασε την περίοδο της «νιότης» του και σήμερα βρίσκεται στη φάση της ιστορικής παρακμής του. Η κρίση οδηγεί αναπόφευκτα την εργατική τάξη στην κατανόηση ότι το σύστημα στο σύνολό του πρέπει να «πεταχτεί», έχει έρθει η ώρα του θανάτου του.
Η τάση για αυτο-οργάνωση στη φύση, είναι και η βάση για τη δημιουργία της ανθρώπινης συνειδητής σκέψης μέσα από το άθροισμα των ατόμων, των μορίων και των κυττάρων που αποτελούν τον ανθρώπινο οργανισμό και τον εγκέφαλο. Αλλά αυτή η σκέψη μπορεί να φτάσει στις μέγιστες δυνατότητές της μόνο σε μια απελευθερωμένη, σοσιαλιστική κοινωνία, η οποία έχει επίγνωση και αντιμετωπίζει συνειδητά όλες τις φυσικές και πνευματικές ανάγκες της!
Μάριος Καλομενόπουλος